Barry aka Bir Bahadur,

Barry Bialek still considers himself a Nepali at heart

ROSHAN SAWA in ILAM 
The 61-year-old surgeon from Colorado, has visited Nepal more than 30 times. He is fluent in Nepali, familiar with Nepal's social, cultural and political affairs, wears the traditional Nepali 'dhaka topi' regularly and prefers to be called Bir Bahadur Subba.
After completing his BA 40 years ago, he had two alternatives: work in the mountain states of the US or volunteer in a developing country half way across the world. After serious deliberation he chose the latter, joining the Peace Corps where he was assigned to teach science at a school here in Namsaling of Ilam district.
Bialek recalls the initial difficulties he had while learning Nepali, his frustration at not being able to speak the language for the first six months and the inaccuracies he found in translated texts used in science modules such as: the 'Sun revolves around the Earth'.
When Bialek realised his students had no textbooks, he taught science classes using examples from daily life and put together a science laboratory in the school. 
Fellow teacher Homnath Adhikari recalls Bialek was well-liked by Namsaling residents. Adhikari himself was inspired when Bialek once asked his class to write an essay on where they wanted Ilam and Nepal to be in 100 years.
"That essay completely opened my mind," says Adhikari, who went to set up the Namsaling Comminuty Development Center (NCDC).
Bialek went home after two years to become a teacher in America. He frequently met classmates from George Washington University to discuss ways to implement long-term development projects. Eventually, Bialek decided to dedicate his life to sustainable development in Nepal and returned in 1983 to help launch NCDC with Adhikari. Bialek is now involved with the organisation, Engineers Without Borders which helps projects in developing countries.
NCDC works with VDCs throughout Ilam and across Nepal in environment, agriculture, hydroelectricity, and biodiversity projects. Bialek has set up the Nepal Community Development Foundation in North America to raise money for his work in Nepal. During this recent visit to Nepal Bialek was advising Ilam Municipality on how to turn itself into a 'green town'.

Corps values
In September 1962, Nepal welcomed the inaugral batch 68 Peace Corps volunteers, becoming one of the first countries in the world to host a program pioneered by president John F Kennedy.
The next 40 years saw at least 4,000 American graduates and professionals serve in Nepal. It was a different, roadless, tvless, phoneless and internetless Nepal in those days, yet the volunteers taught in schools and colleges, trained teachers, assisted at health posts and helped out with agricultural programs. In return they gained valuable experiences living and working in a developing county and forged lifelong friendships. Many volunteers continued working in Nepal as diplomats or in the development and education sector.
The Peace Corps was closed down in September 2004 after the Maoists set off a minor explosion at the American Information Centre in Gyaneswor. Initially the withdrawal was meant to last six months, but as the security condition worsened, the Peace Corps suspended its Nepal program indefinitely.
The move to return the Peace Corps was initiated by Finance Minister Bharat Mohan Adhikari during his visit to Washington last year. He made a written request to the US government, and an exploratory American mission visited Kathmandu earlier this year. Sandra Wagner, who once headed the Peace Corps Asian department, has been appointed director of Peace Corps Nepal. the budget for the revived Peace Corps comes from the USAID's health outlay, sources say. Wagner is expected in Kathmandu in January to prepare the logistics for opening the new office.
The news of resumption of the Peace Corps program has delighted alumnae and friends of Nepal around the world.
Barry Bialek, a volunteer stationed in Ilam in the early 1970s says: "My Peace Corps experience in Nepal opened my heart and mind in ways I had never imagined. I'm very glad the Peace Corps are coming back to Nepal, both for the new volunteers and for Nepal." (See profile, above.)
(Published in Nepali Times 23 Dec. 2011)


 

रहस्यमयी उत्तर कोरिया र किम जङ इलको मृत्यु

उत्तर कोरिया कतिसम्म रहस्यमयी छ भन्ने कुराको पछिल्लो पुष्टि हो शासक किम जङ इलको मृत्युको खवर । शनिवार विहान नै रेलमा हृदयाघात भई किमको मृत्यु भइसकेको रहेछ । तर उत्तर कोरियाका धेरै नागरिक र मुलुकबाहिरका सारा विश्वले दुइ दिनपछि सोमबार विहानमात्र मृत्युको खवर पाए ।
    सूचना प्रविधिको तीब्रतर विकासले गर्दा कुनै सूचना तत्काल विश्वभर फैलने अहिलेको जमाना छ । समाचार प्रसारण गर्ने रेडियो र टेलिभिजनलाई समेत उछिन्दै सामाजिक सञ्जालहरु -फेसबुक, ट्वीटरलगायत) मार्फ सूचना, जानकारीहरु संसारभर फैलिइरहेका हुन्छन् । तर अमेरिका र दक्षिण कोरियासँगको तीतो सम्वन्ध र उत्तर कोरियामा १५ वर्षशासन गरेका तथा मुलुकभित्र 'लोकप्रिय नेता' भनेर चिनिने किमको मृत्युको खवर दर्ुइ दिनपछि वाहृय संसारले थाहा पायो ।  
    उत्तर कोरियाको सरकारी टेलिभिजनकी प्रस्तोताले आँशु झार्दै किमको मृत्युको खवर प्रसारण गरेपछि अरु समाचार च्यानल, एजेन्सीले प्रसार गर्न थालेका थिए । कोरियन सरकारी टिभिको समाचारमा मृत्युको कारण र मितिबारे प्रष्ट जानकारी उल्लेख नभएकाले अन्य सञ्चारमाध्यमलाई विस्तृत विवरण र्सार्वजनिक गर्न निकै समय लाग्यो । विविसी, अलजजिराजस्ता समाचार च्यानलले उत्तर कोरियाको सरकारी टिभिलाई उधृत गर्दै अपुरो खवर प्रसारण गरे । टेलिभिजन च्यानलहरुले किमको मृत्युले पार्नसक्ने प्रभावलगायतका विषयमा मात्र रिपोटिङ गरे । मृत्युको खवर र्सार्वजनिक हुनासाथ एसियाली शेयर कारोबार ओरालो लागेको, दक्षिण कोरिया, जापानले सुरक्षा र्सतर्कताको प्रवन्ध मिलाएकोजस्ता खवरहरु पनि प्रसारण भए । धेरै बेरपछिमात्र अलजजिरामा क्वालालम्पुरका रिपोर्टरले किमको मृत्युको कारण र मिति जानकारी गराएका थिए ।
    कम्युनिष्ट मुलुक उत्तर कोरियाका प्रायः सबै कुरा बाहिरी संसारका लागि रहस्यमयी लाग्छन् । गतवर्षविश्वकप खेल्न दक्षिण अप्रिmका जाँदा उत्तर कोरियाली टिमलाई रहस्यमयी टिम भनेर पुकारिन्थ्यो । उत्तर कोरियामा इमेल, इन्टरनेट भित्रिसकेपनि सबैको पहुँचमा छैन र सहज पनि छैन ।
    उत्तर कोरियामा महान नेता भनेर पुकारिने किम जङ इलको कार्यालय कहाँनिर छ भन्ने कुरा मुलुकभित्रकै धेरै नागरिक -नेताहरुसमेत) जानकार छैनन् । राजधानीबाहिर नजिकैकको गाउँमा बसोबास गर्ने सयौं नागरिकहरु पनि राजधानी प्योङयाङ पुगेका हुँदैनन् । किनभने त्यहाँ मानिसहरु आफुखुशी हिंड्न पाउँदैनन् । यसका लागि विशेष काम चाहिन्छ र पार्टर्ीी अनुमति दिनर्ुपर्छ । सामान्यता किमको भ्रमणसम्वन्धी समाचारहरु सरकारी टिभीले फर्केपछिमात्र प्रसारण गर्छ । उत्तराधिकारी भनिएका किमका छोरा किम जङ उनको उमेर, अध्ययनका बारेमा अहिलेसम्म बाहिर र्सार्वजनिक भएको छैन । स्वीट्जरल्याण्डमा पढेको भनिएका युनको उमेरलाई २० देखि ३० वर्षम्म अनुमान गरिन्छ । 
    उत्तर कोरियाभरि करि साढे चार सय विदेशीको उपस्थिति छ । चीन र रुसबाहेक अरु सबैको दुतावास एउटै कम्पाउण्डभित्र अटाएको छ । राष्ट्र संघ, युरोपेली संघ र केही युरोपेली विकास संस्थाका अधिकारीलाई महिनामा दर्ुइपल्ट कोरियाली दोभाषे लिएर अंग्रेजीमा मात्र बोल्न पाउनेगरी राजधानीबाहिर जान दिइन्छ र अरु कुराकानी गर्न बन्देज लगाइन्छ ।
    किम जङ इलको बारेमा अन्तर्रर्ााट्रय सञ्चारमाध्यममा तीन वर्षयता मृत्यु भएको, विरामी भएको, अस्पताल लगिएको लगायतका विवादास्पद समाचारहरु आइरहन्थे । यसबारेमा उत्तर कोरिया आफैले पनि कुनै प्रतिक्रिया जनाउँदैनथ्यो । अहिले भने ६९ वषर्ीय किमको मृत्युको खवर अनपेक्षित रुपमा आएको धेरैले बताएका छन् ।
    उत्तर कोरियामा प्रत्येक नागरिकले किम इल सुङ -किम जङ इलका पिता एवं पर्ूव शासक) को लकेट झुण्ड्याएका हुन्छन् । उनीहरुलाई हरेक आइतबार किम इल सुङको बारेमा अध्ययन गर्न र्सार्वजनिक विदा दिइन्छ । किम इल सुङको नामबाट ठूला विश्वविद्यालय, सडक, विद्युत गृह, सभागृह, प्रतिष्ठानको नामकरण गरिएको छ । किम इल सुङ र किम जङ इलको रंगीन तस्वीरहरु नभएको कुनै चोक भेटिन्न । धेरै नागरिक किम जङ इलसँग मुडअनुसार मौसम परिवर्तन गरिदिनसक्ने जादुमयी शक्ति भएको विश्वास गर्छन् ।
    अचेल उत्तर कोरियालाई अमेरिका र दक्षिण कोरियाले नाकावन्दी लगाएको छ । उत्तर र दक्षिण कोरियाबीचको तीन वर्षो युद्ध १९५३ मा सिद्धिएपनि आणविक हतियार उत्पादन तथा परीक्षणको अभियोगमा उसमाथि नाकावन्दी छ । उत्तर कोरियाले किम जङ इलले सैनिक पहिला भन्ने सिद्धान्तमा आधारित संगुन नीति अघि सारेको छ । आणविक हतियार उत्पादन तथा परीक्षण र सेनामा केन्द्रित हुँदा उत्तर कोरियाको आर्थिक अवस्था जर्जर बनेको छ । उत्तर कोरियाले २००६ मा पहिलोपटक आणविक परीक्षण गरेको थियो । उसको सैनिक फौजलाई विश्वकै चौथो ठूलो मानिन्छ । कम्युनिष्ट मुलुक भएकाले उत्तर कोरियाको अर्थतन्त्र राज्य नियन्त्रित छ ।
    कम्युनिष्ट पार्टर्ीी संस्थापक नेता किम इल सुङले सन् १९४५ मा उत्तर कोरियालाई स्थापित गरेका हुन् । पार्टर्ीीथापना, सेना गठन गरेर जापानी साम्राज्यलाई युद्धमार्फ पराजित गरेर मुलुक स्थापित गरेका कारण उत्तर कोरियाली नागरिकले किम इल सुङलाई सम्मान गर्छन् तर उनले बाँचुञ्जेल अर्थात १९९४ सम्म सत्ताको बागडोर सम्हाले । त्यसपछि छोरा किम जङ इलले शासन गरिरहेका थिए । गत सेप्टेम्वरमा किम जङ इलका छोरा किम जङ उन उत्तराधिकारी घोषित भएका हुन् । उत्तर कोरिया अहिले एउटा परिवारको अधिनायकत्वमा चलिरहेको छ ।

किम जङ इलको चिनारी
    किम जङ इल १६ फेब्रुअरी १९४२ -तर सोभियतको अभिलेखमा १९४१) मा जन्मिएका हुन् । सोभियतको अभिलेखअनुसार किम जङ इलले सोभियतको ८८औं ब्रिगेडको पहिलो बटालियन सम्हालिरहेका बेला किम जङ इलको भ्यात्स्कोभ भन्ने ठाउँमा जन्म भएको हो । तर उनको आधिकारिक जीवनीमा बएक्दु भन्ने हिमालनेरको सैनिक क्याम्पमा जन्म भएको र जन्मेको बेला हिमालमा दर्ुइ वटा इन्द्रेणी देखिएको उल्लेख छ । उनको आमको मृत्यु १९४९ मा भयो । कारण वच्चा जन्माउने क्रममा मृत्यु उल्लेख भएपनि गोली लागेर मृत्यु भएको हुनसक्ने अनुमान गरिएको छ । किम जङ इलको बाल्यकालमा बोलाउने नाम युरी र्इर्सर्ेेेभिक किम थियो ।
    उनी पढ्दादेखि नै बालबालिकाको संगठन, डेमोक्रेटिक युथ लिगलगायतमा क्रियाशील थिए । उनको सौतेलो भाइ किम प्योङ इललाई पोल्याण्डको राजदुत बनाएर पठाइएको छ । दाजुभाइको मनमुटावलाई अन्त्य गर्न बुबाले नै प्योङ इललाई मुलुकबाहिर पठाएको बताइन्छ । 
    किम जङ इल अक्टोबर १९८० को छैटौं अधिवेशनबाट पोलिटव्युरो, पार्टर्ीीचिवालय, मिलिटरी कमिसनमा जिम्मेवारी पाए । फेब्रुअरी १९८२ को सातौं अधिवेशनबाट उनलाई उत्तराधिकारीको रुपमा हेरिन थालियो । किम २४ डिसेम्बर १९९१ मा उत्तर कोरियाको सुप्रिम कमाण्डर भए । १९९२ देखि रेडियोले 'प्यारो बुवा' -डियर फादर) भनेर पुकार्न थालेको हो ।
    बाबुको अन्तिम र छोराको सुरुवाती शासनमै अर्थात १९८० र १९९० को दशकमा उत्तर कोरिया बढि केन्द्रिकृत र अधिनायकवादी भएको बताइन्छ । १९८० कै दशकमा किम इल सङले 'जुछे' -आत्मनिर्भर)को नीति लागू गरेर बाहृय व्यापार बन्द गर्न थालेपछि उत्तर कोरियाले आर्थिक संकट व्यहोर्न थालेको हो ।
    अप्रिल २००९ मा संशोधन भएको संविधानले उनलाई सर्वोच्च नेताको हैसियत दिएको थियो । उनलाई 'प्यारो नेता', 'हाम्रो बुबा' भनेरसमेत पुकारिन्थ्यो । फोर्ब्स पत्रिकाले उनलाई २०१० मा विश्वका शक्तिशाली मानिसहरुको सूचीमा ३१ औं नम्बरमा राखेको थियो ।    
    उनको बुबा किम इल सङको पनि ८२ वर्षो उमेरमा ८ जुलाई १९९४ मा हृदयाघातबाटै मृत्यु भएको थियो । बुबाको मृत्यु भइसकेपछि पनि उनलाई शासकको हैसियत प्राप्त गर्ने प्रक्रिया पूरा गर्न तीन वर्षलागेको थियो ।
    सम्भावित उत्तराधिकारीको रुपमा हेरिएका किम जङ इलका जेठा छोरा किम जङ नाम २००१ मा नक्कली राहदानी बोकेको आरोपमा टोकियोनजिकै नारिता विमानस्थलमा पक्राउ परेपछि उत्तराधिकारीको सम्भावना टरेको थियो । २ जुन २००९ मा कान्छा छोरा किम जङ युनलाई उत्तर कोरियाको आगामी नेताको रुपमा चर्चा गर्न थालिएको थियो । 
    किम जङ इल बुबाजस्तै हवाई यात्रा गर्न डराउँथे । त्यसैले उनी रेल चढेर चीन र रुसको यात्रा गर्थे । उनी फिल्म पारखी थिए । किमसँग २० हजारभन्दा बढी भिडियो टेप र डिभिडीको संकलन रहेको बताइन्छ ।  उनको चारमध्ये एक श्रीमती कोरियन फिल्मकी नायिका किम हेइ रिम थिइन् । किमले 'अन द आर्ट अफ सिनेमा' भन्ने पुस्तक पनि लेखेका थिए । किमकै आदेशमा १९७८ मा कोरियन फिल्म निर्देशक सिन साङ ओक र उनकी नायिका श्रीमती चोई इयुन हिलाई नियन्त्रण गरेर जुछे -आत्मनिर्भर) नीतिमा आधारित फिल्म 'डायरी अफ अ गर्ल स्टुडेण्ट' निर्माण गर्न लगाएका थिए ।
    रहस्यमयी किम प|mान्समा बनेको वाइनबाहेक विदेशी उत्पादन खाँदैनथे भन्ने गरिन्छ । उनका रुचि, सम्पत्तिका बारेमा विभिन्न खालका अडकलबाजी लगाउने गरिन्छ ।

दार्जिलिङमा झोलुंगे पुल भत्कँदा ३२ को मृत्यु

http://www.nagariknews.com/society/nation/32489-2011-10-24-03-42-37.html

सामाजिक सञ्जालको तागत

युवा जमातको एउटा अभियान अहिले थुप्रै देशका सत्ताधारीका लागि टाउको दुखाई बनेको छ । 'वालस्टि्ट कब्जा गरौं' भन्ने नाराका साथ अमेरिकाको न्युयोर्कबाट सुरु भएको अभियानले विश्वव्यापी रुप लिंदैछ । कर्पोरेट क्षेत्रमा मच्चिरहेको लुटको विरोधमा न्युर्योकमा यो अभियान सुरु भएको थियो । अमेरिकाको वित्तीय केन्द्र न्युयोर्कको पनि वित्तीय केन्द्र हो वालस्टि्ट । १५ अक्टोबरमा विश्वव्यापी आव्हान भएपछि तीन दर्जनभन्दा बढी मुलुकमा 'व्यापारिक केन्द्र कब्जा गरौं' भनेर प्रदर्शन भइरहेको छ । एसियाली मुलुकहरुमा समेत यसको र्समर्थनमा प्रदर्शन भएका छन् ।
    नामै नचलेको क्यानेडाली समूह एडबर्स्र्टसले इमेल र सामाजिक सञ्जालमार्फ आव्हान गरेकै कारण १७ सेप्टेम्बरमा 'अकुपाई वालस्टि्ट' अभियान सुरु भएको थियो । सुरक्षाकर्मीको तैनाथीका कारण वालस्टि्रट कब्जा नै नगरेपनि पर्दर्शनकारीले आसपास क्षेत्र चौवीसै घण्टा छाडेका छैनन् । यो अभियान कुन मोडमा गएर टुङ्गन्छ भन्ने अनुमान गर्न नसकिएपनि फेसबुक, ट्वीटरजस्ता सामाजिक सञ्जालले पार्ने प्रभावको ज्वलन्त नमुना बनेको छ ।
    सामाजिक सञ्जालले अहिलेसम्म सबभन्दा बढी प्रभाव मध्यपूर्वी मुलुकहरुमा पारेको छ । सामाजिक सञ्जालहरुमार्फ नै मध्यपूर्वी मुलुकमा सुरु भएका आन्दोलनहरुले वर्षौं पुरानो सत्ताहरु ढालिरहेका छन् । केही मुलुकहरुमा सत्ता परिवर्तनका लागि आन्दोलन चल्न थालेको एक वर्षहुनै लागेको छ । मध्यपूवमा सबभन्दा पहिले ट्युनिसियाबाट आन्दोलन सुरु भएको थियो । जस्मिन रिभोलुसन (चमेली क्रान्ति) नाम दिइएको आन्दोलनले करिव एक वर्षघि पुरानो सत्ता परिवर्तन गरिदियो । यो सफलतापछि लामो समयसम्म शान्त देखिएको मध्यपूर्वी मुलुकहरु आन्दोलनमय बनेका छन् । इजिप्ट र लिवियामा सत्ता परिवर्तन भएको छ यद्यपि ती देशमा अझै अस्थीरता जारी छ । लिवियामा मोअम्मर गद्दाफीको चार दशक पुरानो शासन भर्खरै अन्त्य भएको छ ।
    सामाजिक सञ्जालको प्रयोग गर्नेको संख्या नबढेको भए ती देशहरुमा एकतन्त्रीय शासनले निरन्तरता पाइरहेको हुन्थ्यो । मध्यपूर्वी मुलुकका शासक एवं अन्य मुलुकले पनि ती मुलुकमा यतिछिट्टै आन्दोलनको आगो सल्केला भनेर अनुमान गरेका थिएनन् । सिरिया, यमन, वहराइन, साउदी अरेवियामा आन्दोलन जारी छ । यमनमा राष्ट्रपति अलि अव्दुल्लाह सालेहले अर्को पदावधीका लागि भएको निर्वाचनमा पराजित भएपनि सत्ता नछाडेपछि आन्दोलन सुरु भएको थियो ।
    मध्यपूर्वी  मुलुकमा भएको आन्दोलनले एसियाली कम्युनिष्ट मुलुक चीनलाई समेत प्रभाव पार्‍यो । चीनमा हरेक आइतबार डिपार्टमेन्टल स्टोर र र्सार्वजनिक स्थानमा भेला हुने 'जस्मिन रिभोलुसन' चलेको थियो । कार्यालयमा हुने भ्रष्टाचारको विरोध र सुधारको माग गर्दै चिनियाँहरु प्रतीकात्मक रुपमा चुपचाप भेला हुन्थे । उनीहरुले ट्वीटरलगायतका सामाजिक सञ्जालमार्फ भेला हुन आव्हान गरेका थिए । चुपचाप भेला भएपनि प्रहरीले धरपकड गथ्र्यो । सरकारले सबै सामाजिक सञ्जाल र च्याटरुपमा 'जस्मिन' शव्दलाई नै ब्लक गरिदियो । तर यसले सरकारलाई नै अप्ठेरोमा पारेको थियो किनभने त्यहाँका योइनिलको चर्चित लोकगीतको नाम पनि जस्मिन थियो ।
    जस्मिन अर्थात चमेली ट्युनिसियाको राष्ट्रिय फूल हो । ट्युनिसियाको आन्दोलनलाई इसाफा पत्रिकामा काम गर्ने पत्रकार एवं ब्लगर जियाद अली हानीले १३ जनवरीमा आफ्नो ब्लगमा जस्मिन रिभोलुसन नामकरण गरिदिएका थिए । यो आन्दोलन राष्ट्रपति वेन अलीको विरुद्धमा थियो । जस्मिन रिभोलुसनको सफलतापछि अन्य मुलुकका युवाहरु पनि सडकमा ओर्लन थालेका हुन् ।
    आन्दोलनलाई फूल र रंग नामकरण गर्ने अभियानले २००३ देखि व्यापकता पाएको हो । नत्र त्यसअघि 'अमेरिकन रिभोलुसन', 'प|न्च रिभोलुसन', 'रसियन रिभोलुसन' जस्ता मुलुकका नामका आधारमा उच्चारण गरिन्थ्यो । जर्जियामा राष्ट्रपति एर्डवर्ड सेभारड्नाजको विरोधमा २००३ मा भएको आन्दोलनलाई 'रोज रिभोलुसन' नामकरण गरिएको थियो । आन्दोलन सुरु हुँदा यसलाई अर्कै नामले चिनिन्थ्यो । सातादिनपछि नाम परिवर्तन गरिएको रोज रिभोलुसनले सफलता पाएपछि २००४ को युक्रेनको आन्दोलनलाई 'अरेञ्ज' नाम दिइएको थियो । यसैगरी कीर्गिस्तानकोलाई 'टुलिप', इरानकोलाई 'ग्रीन' र कुवेतको २००५ मा आन्दोलनलाई 'ब्लु रिभोलुसन' नाम दिइएको थियो ।
    सामाजिक सञ्जालहरुमध्ये सबभन्दा बढी फेसबुकको प्रयोग हुन्छ । १९८४ मे १४ मा जन्मिएका अमेरिकी युवा मार्क जुकर्रवर्गले २००४ मा साथीसँग मिलेर फेसबुक बनाएका हुन् । यही फेसबुककै कारण उनी २०११ मा सबभन्दा कलिलो उमेरका अर्बपति घोषित भएका थिए । ट्वीटरले पनि फेसबुकलाई पछ्याउँदैछ, यसको प्रयोगकर्ता विश्वमा २० लाखभन्दा बढी छन् । ज्याक र्डर्सी सन् २००६ मा यो सञ्जाल तयार गरेका हुन् । फेसबुकको लोकप्रियताका कारण गुगलले पनि गुगल प्लस सामाजिक सञ्जाल प्रयोगमा ल्याएको छ । यसअघि गुगलले 'बज' सञ्चालन गरेको थियो तर प्रभावकारी भएन ।
    महिला विश्वकप फुटबल २०११ मा जापानले फाइनलमा अमेरिकालाई र्टाई ब्रेकरमा हराउँदा सबभन्दा बढी ट्वीटर प्रयोगकर्ताले ट्वीट गरेको अभिलेख छ । त्यतिबेला प्रतिसेकेण्ड सात हजार एक सय ९६ जनाले ट्वीट गरेका थिए । कोपा अमेरिकामा ब्राजिलले पाराग्वेसँग हार्दा प्रतिसेकेण्ड सात हजार एक सय ६६ जनाले, नयाँ वर्ष२०११ मा प्रतिसेकेण्ड छ हजार नौ सय ३९ जनाले, जापानमा सुनामी र भूकम्प गएपछि पाँच हजार पाँच सय ३० जनाले, लादेन मारिएपछि पाँच हजारले र वेलायतको शाही विवाहमा तीन हजार नौ सय ६६ जनाले ट्वीट गरेका थिए ।
    विभिन्न देशमा थुप्रै इन्टरनेट सामाजिक सञ्जालहरु बनेका छन् । नेपाली युवाहरुले पनि यस्ता सञ्जाल बनाउन थालेका छन् । सोसल बेकर्सका अनुसार नेपालमा फेसबुकको प्रयोगकर्ता नौ लाख २५ हजारभन्दा बढी छन् । इन्टरनेटमा पहुँच वृद्धिसँगै सामाजिक सञ्जाल प्रयोग गर्ने नेपालीको संख्या बढेको हो । १८ देखि २४ वर्षा युवा सबभन्दा बढी फेसबुकमा झुम्मिने गर्दछन् ।
     फेसबुकले सन्देश आदानप्रदान गर्न, साथी-आफन्तको बारेमा जानकार तथा निकट रहन सहयोग गर्छ । फेसबुकमार्फ फोटो राख्न र सूचना आदान-प्रदान पनि गर्न सकिन्छ । स्टाटसमा उल्लेख हुने कुराले व्यक्तित्वको समेत परिचय दिइरहेको हुन्छ । स्टाटसमार्फ साथीहरुको प्रतिक्रिया बुझ्न पनि सकिन्छ । कतिपयले पुस्तकलगायतका सामानहरु किन्नका लागि फेसबुकमार्फ नै सरसल्लाह लिने पनि गरेका छन् । कलाकार, लेखकहरुले पनि आफ्नो कृतिको प्रचारप्रसारका लागि समेत यसलाई माध्यम बनाउने गरेका छन् । आफन्त-साथीका कविता, लेखहरुमा पनि सामाजिक सञ्जालमा पढ्न पाइन्छ । सेलिब्रिटीहरुले सामाजिक सञ्जालमा लेखेकै विषयबस्तु पनि मिडियाहरुका लागि समाचारसमेत बन्ने गर्दछ ।
    फेसबुकमार्फ अभियानहरु पनि सञ्चालन गर्न सकिन्छ भन्ने उदाहरणहरु हुन्- अकुपाई वालस्टि्रट, जस्मिन रिभोलुसन । नेपालमा पनि अस्ति जेठमा संविधानसभाको म्याद थपिनुअघि युवाहरुले सामाजिक सञ्जालमार्फ भेला भएर राजधानीका विभिन्न ठाउँमा प्रदर्शन गरेका थिए । युवाहरुले आर्थिक सहयोग जुटाउनलगायतका विभिन्न काममा पनि सामाजिक सञ्जालको सहारा लिने गरेका छन् । विभिन्न संघसंगठनमा उम्मेदवारहरुले सामाजिक सञ्जालमार्फ भोट पनि मागेको पाइन्छ ।
    तर सामाजिक सञ्जाललाई सही काममा प्रयोग गर्ने जमात थोरै छ । अनावश्यक गफ गर्ने, अश्लील फोटोहरु राख्ने र त्यस्ता फोटो अरुलाई ट्याग गरिदिने, नक्कली एकाउन्ट खोलेर भ्रम पार्ने, चरित्र हत्या गर्ने, अर्काको फोटो दुरुपयोग गर्ने र गलत सूचना फैलाउनेजस्ता काममा सामाजिक सञ्जाल प्रयोग भइरहेको छ । सामाजिक सञ्जालमार्फ व्ल्याकमेलिङ गर्न खोजिएका समाचारहरु पनि बेला-बेलामा आइरहेका छन् । बरु, ट्वीटरमा गलत कुराहरु त्यतिधेरै देखिंदैन ।
    सामाजिक सञ्जालको अनावश्यक प्रयोगले मान्छेको सिर्जनात्मक काममा ह्रास ल्याउने गर्दछ । कर्मचारीहरुसमेत अति नै व्यस्त भएजस्तो सामाजिक सञ्जालहरुमा अलमलिरहेका हुन्छन् । त्यसैले नेपालभित्रै पनि कतिपय कार्यालयले फेसबुकको प्रयोगलाई निश्चित समयावधिका लागि निषेध गरिदिएका छन् ।
    सामाजिक सञ्जालहरुलाई सिर्जनात्मक काममा प्रयोग गर्ने कि नव-मार्क्सवादी (विशेषगरी विश्वव्यवस्थात्मक उपागम)ले भनेजस्तै पृष्ठ क्षेत्रको मुलुकका हामी केन्द्र (पुँजीवादी) मुलुकले सिर्जनात्मक कार्यमा अवरोध गर्न बनाइदिएको मनोरञ्जनको साधनर् इ-सञ्जालमा अलमलिरहने, तपाई-हाम्रै हातमा छ ।
   

पुस्तक पढ्ने र ग्रहण गर्ने कुरा

धेरै पुस्तक पढ्नेमध्ये राजनीतिशास्त्री हरि शर्माले मलाई सबभन्दा बढी प्रभाव पारे । खोजपत्रकारिता केन्द्रको पाठशालामा शर्माले हामीलाई समाज, राजनीति र इतिहासका बारेमा सिकाउँथे । यो झण्डै सात वर्षघिको प्रसङ्ग हो । तीन महिने कक्षामा छलफल हुँदा उनी कुन विषयमा कुन लेखकले (नेपाली/विदेशी) कुन पुस्तकमा के लेखेका छन्, फटाफट भन्थे । यतिधेरै पुस्तक र लेखकका प्रसङ्ग ल्याउँथे कि हामी तीनछक्क पथ्र्यौं ।
    उनी साह्रै धेरै पुस्तक पढ्ने व्यक्ति रहेछन् । उनले जति पुस्तक पढ्ने मैले अरु भेटेको पनि छैन । ज्ञानगुन लिने, फुसदमा समय कटाउने त छँदैछ,  उनका लागि मनोरञ्जन लिने साधन पनि पुस्तक नै रहेछ । अमेरिकामा उच्च शिक्षा लिएका शर्माले हामीलाई पनि पुस्तक पढ्ने तरिका पनि सिकाउँथे । त्यतिबेला हरेकले पुस्तक पढेर कक्षामा जानुपथ्र्यो र विभिन्न कोणबाट छलफल गर्नुपथ्र्यो । पढ्दै आएका इतिहास शतप्रतिशत सत्य छैनन्, राणाहरु खरावमात्र थिएनन्, इतिहास कसरी लेखिन्थेलगायतका थुपै्र कुराको चेत पाठशालामा खुलेको थियो । शर्मा अहिले राष्ट्रपतिका सल्लाहकार छन् क्यारे । गिरिजाप्रसाद कोइराला प्रधानमन्त्री हुँदा पनि सल्लाहकारमा उनी प्रायः छुट्दैनथिए ।
    त्यो पाठशालाले हामीलाई पढ्न उत्प्रेरित गथ्र्यो । सहभागीले पाउने एकमुष्ठ भत्तामध्ये एक हजार रुपैयाँले अनिवार्य पुस्तक किन्नुपथ्र्यो । त्यसबाहेक आयोजकले पुस्तक प्दर्शनीमा पनि पठाउँथे । पाठशाला सकिएपछि पढ्ने बानीले निरन्तरता पाएन । तरपनि नाम चलेका पुस्तकहरु भेटेसम्म पढ्न छुटाउनुहुन्न जस्तो लाग्छ ।
    रुचि जगाउने विषयवस्तु र पढ्दा पुस्तकबाट ग्रहण गर्ने कुरा व्यक्तिपिच्छे फरक हुन्छ होला । व्यक्तिगत रुचि, आफ्नो पेशा, व्यवसायले पनि यसमा प्रभाव पार्दो हो । पढ्दा कसैलाई एउटै कुराले बढी प्रभाव पार्छ होला भने अर्कोलाई अर्को कुराले । त्यसैले एउटै पुस्तकको बारेमा पनि कसले कसरी लेखेको लेखेको छ भनेर हर्ेन पनि मलाई मन लाग्छ । पछिल्लो प्रसङ्ग, आनी छोइङ डोल्माको 'फूलको आँखामा' पुस्तक बजारमा आएको छ । यसका बारेमा समीक्षात्मक लेखहरु पनि पत्रिकाहरुमा आएका छन् । मलाई ती लेखहरुमा आनी छोइङ डोल्मा अर्को एउटा पाटोलाई पनि समेटिदिए हुन्थ्यो जस्तो लाग्यो ।  डोल्मा छेक्विद आनी छोइङ डोल्मा भएकैले वा 'फूलको आँखामा फूलै संसार' गीत गाएकैले मात्र चर्चित होइनन् भन्ने कुरालाई पुस्तकमा र्छलङ्ग हुन्छ जुन कुरा पुस्तक नपढ्ने धेरैलाई थाहा हुदैन । 
    उनी अरु आनीभन्दा फरक थिइन् । उनी पूजापाठमा मात्र सिमित भइनन् । गुम्बाभित्र अंग्रेजी गीत सुन्थिन्, उपन्यासहरु पढि्थन्, फिल्म हेर्थिन्, नाच्थिन्, गाउँथिन् । वाद्यवादन सिकिन्, मन्त्रपाठ गर्न थालिन् । २०५२ सालमा गाडी हाँक्न थालेकी उनी पहिलो आनी ड्राइभर हुन् । आनीहरुले पढ्नुपर्छ भनेर आर्यतारा स्कुल खोलिन् । विनामिहिनेत पाएको आर्थिक सहयोगमा मात्र भर नपरेर अर्थ संकलन गर्नका लागि विभिन्न मुलुक चाहार्दै सांगीतिक कार्यक्रम गरिन् ।
    आनी छोइङ डोल्मा अहिले मिर्गौला रोगीहरुलाई सस्तोमा उपचार गराउने अस्पताल खोल्ने अभियानमा छिन् । 'फूलको आँखामा' पुस्तक किन्नु भनेको अस्पतालको लागि सहयोग गर्नु पनि हो । पुस्तकले अरु थुप्रै सकारात्मक सन्देश पनि दिन्छ ।
    पुस्तकबाट धेरै कुरा सिकिन्छ । राम्रा पुस्तकहरुले सन्देशमुलक र प्रेरक विचारहरु समेटेका हुन्छन् । विभिन्न खालका तरिकाहरु सिकाएका हुन्छन् । पाठकलाई तानिरहने शैलीमा लेखिएका हुन्छन् । शीर्षक सुन्नासाथ त्यसबाट उत्पन्न हुने सम्पूण् जिज्ञासालाई मेट्न सक्नु राम्रो पुस्तकको विशेषता हो । आनीको पुस्तक भन्नासाथ पाठकहरुलाई उनीहरुको प्रेम र यौनका बारेमा पाठकमा जिज्ञासा उत्पन्न हुन सक्छ, 'फूलको आँखामा' पुस्तकले त्यसलाई मेट्ने कोशिस गरेको छ ।
    जिज्ञासा नमेटिँदा, एउटै कुरा दोहोरिहँदा र सतही रुपमा प्रस्तुति हुँदा पाठकले खल्लो महशुस गर्छन् । झमक घिमिरेको बहुचर्चित 'जीवन काँडा कि फूल' पुस्तकमा कतिपय कुराहरु दोहोरिन्छन्, बहकिएजस्तो पनि लाग्छ, कुनै ठाउँमा थप विवरणको खाँचो देखिन्छ । तर झमकको साहस र संर्घष्ालाई भने सलाम गर्नुपर्छ ।
    पत्रकारले समाचार लेख्दा एउटै एङ्गल -कोण) मा रहेर विस्तृत विवरण दिएजस्तै राम्रा पुस्तक वा लेख एउटै विषयमा केन्द्रित हुन्छन् । विवरणहरु विस्तृतरुपमा पस्किएको हुन्छ । जस्तो वहुचर्चित पुस्तक- अल्केमिष्ट । पाउलो कोएल्होले लेखेको यो पुस्तकमा अमूल्य धनसम्पत्ति पाउनका एउटा किशोरले मरुभूमिमा गरेको यात्राको बारेमा केन्द्रित छ । अनावश्यक लम्बेतान कुरा थोपरिएको छैन । त्यस्तै चेतन भगतको 'फाइभ पोइन्ट सोमवन' परीक्षामा पाँच अंकको हाराहारीमा नतिजा ल्याउने विद्यार्थीको कथा छ । यसमा आधारित फिल्म 'थ्री इडियट्स' पनि छ । तर पुस्तक र फिल्म उस्तै छैनन् ।
    यात्राका बारेमा लेखिएका पुस्तकहरु पनि रमाइला हुन्छन् । यस्ता पुस्तक तथा लेखमा लेखकले यात्रा गर्ने क्रममा भोगेका सामान्य कुरामात्र समेटिएका हुँदैनन् । यात्रा गर्ने तरिका, भौगोलिक बनावट, खाने-बस्ने प्रवन्ध, खर्च र समयलगायतका थुप्रै विवरणहरु लेखिएका हुन्छन् । यस्ता पुस्तक र लेख पढेपछि सम्वन्धित ठाउँको यात्रा गर्न सजिलो हुन्छ । नेपालमा नियात्राका पुस्तकहरुकै कारण प्रतीक ढकालले प्रशिद्धी कमाउँदैछन् ।
    कर्ण शाक्यको 'सोच' र 'खोज' ले नेपालभित्र र बाहिर कस्ता-कस्ता ठाउँहरु छन् भन्ने जानकारी दिन्छ । कृष्ण पहाडीको 'स्वतन्त्रता मन्तव्य यात्रा' पुस्तक पढ्दा पाठकले युरोप र अमेरिकाको यात्रा गर्दा भिसा, पासपोर्ट तथा जहाज र गाडीमा यात्रा गर्नेलगायतका थुप्रै तरिकाहरु पनि सिक्छन् । जोन उडको नेपाली अनुवाद 'माइक्रोसफ्टदेखि बाहुनडाँडासम्म' पुस्तकले पुस्तक संकलन गर्ने तरिका सिकाउँछ । यही पुस्तकबाट प्रभावित भएर नेपालका थुप्रै युवाले विद्यालयहरुमा पुस्तकालय खोलिदिएका छन् । इलामकै जमुना- ८ का हाम्रा साथी कुमार गुरुङ जोन उडबाटै प्रभावित भएर गाउँको विद्यालयमा पुस्तकालय खोल्ने अभियानमा छन् । चेतन भगतको 'थ्री मिस्टेक्स अफ माइ लाइफ' उपन्यासले व्यापार गर्ने तरिका सिकाउँछ । नारायण वाग्लेको 'पल्पसा क्याफे' ले चित्रहरुको बारे जानकारी दिन्छ ।
    सामान्यतया सरल भाषाशैलीमा लेखिएका र एउटै विषयमा गहन प्रस्तुति भएका पुस्तकहरु चलेका छन् । मुनामदन अझै र्सवाधिक विक्रीको सूचीमा रहनु सरल भाषाशैली नै हो । सरल भाषाशैली नभए अहमदावाद, भारतका चेतन भगतको उपन्यासहरु यति धेरै बिक्ने थिएनन् । बुद्धिसागरको 'कर्नाली ब्लुज' बाबु-छोराको सम्बन्धलाई सरल तरिकाले प्रस्तुत गरिएको छ, यो पुस्तक पढ्दा जसलाई पनि आफ्नो बाल्यकालको झलझली याद आउँछ ।
    कतिपयले प्रयोगका हिसावले नयाँ शैलीमार्फ क्लिस्ट प्रस्तुति गरेका हुन्छन् । तिनले चर्चा पाएपनि पाठकहरुका लागि सदाबहार बन्न धेरै गाह्रो हुन्छ । आख्यान विशेषगरी उपन्यास, कथामा पनि यथार्थ हो भन्नु जत्तिकै गरी प्रस्तुति गरिएको हुन्छ । लेखकले पात्रलाई साँच्चिकै भेटेको र कथा सुनेको जस्तो पार्ने गरी मुख्य कथा सुरु हुनुअघि भूमिका लेखिएको हुन्छ । नारायण वाग्लेको 'पल्पसा क्याफे', भगतको थ्री मिस्टेक्स अफ माइ लाइफ', 'वान नाइट एट कल सेन्टर' उदाहरणहरु हुन् ।
    उपन्यास/कथाहरु काल्पनिक भएपनि पाठकले स्वाभाविक अर्थात पत्याउन सक्ने खालका हुनुपर्छ । कतिपय कथा र उपन्यासहरुमा अस्वाभाविक लाग्ने संवाद र प्रसंगहरु हुन्छन् । राजन मुकारुङको 'हेत्छाकुप्पा' उपन्यास पढ्दा मलाई कतिपय सर्न्दर्भ र संवाद अस्भाविक लाग्यो । पात्र छनौट र भूमिका निर्धारणमा पनि उत्तिकै गम्भीर हुनुपर्ने रहेछ ।
    दुइ वटा कुराले पुस्तक चर्चामा आउँदोरहेछ । एउटा, लेखक कुनै न कुनै राम्रो कामले चिनिएको हुनुपर्छ । नाम चलेको व्यक्तिको पुस्तक स्वभावैले पाठकले खरिद गर्छन् तर गुणस्तर सुध्रेन थप पुस्तक बिक्न छाड्छ । अर्को, लेखाई र विषयबस्तु अत्यन्तै राम्रो हुनुपर्छ ।
    तारा र्राईको 'छापामार युवतीको डायरी' जस्ता नौलो लेखकका कृति भएर पनि विषयवस्तुको प्रस्तुति शैलीका कारण चर्चित बनेका थुप्रै उदाहरण छन् । चेतन भगतले पहिलो पुस्तक छाप्न कैयौं प्रकाशन गृहमा धाए । रुपा पव्लिकेशनले पहिलोपटक सन् २००४ मा छापिदिएको 'फाइभ पोइन्ट सोमवन' भारतमा र्सवाधिक बिक्री भयो । अहिलेसम्म आएका उनका चार वटै पुस्तक उस्तै बिके । सौखले पुस्तक लेख्न थालेका उनी अहिले जागिर छाडेर व्यावसायिक लेखक बनेका छन् ।
    अहिले युवाहरुमा पुस्तक पढ्ने लहर बढेको छ । पुस्तक आफै किनेर पढेको राम्रो हो । आफूले किनेर राखेको पुस्तक चाहेको बेला फेरि हेन सकिन्छ । लेखकले मिहिनेतपूवक तयार गरेको पुस्तक सित्तैमा ज्ञान लिन प्रयोग नगर्दै वेश होला । त्यसैले म चाहिं अरुको पुस्तक मागेर पनि पढि्दनँ र आफूसँग भएको पुस्तक पनि अरु -घरबाहिर) लाई पढ्न दिन्नँ । अरुलाई दिंदा र्फकने सम्भावना पनि कम हुन्छ । आफू चाहिं, त्यसैले, सकिन्छ किनेर पढ्यो, सकिंदैन चुपचाप बस्यो ।    
(इलाम पोष्ट दैनिकमा २०६८ असोज ३० गते प्रकाशित)

अरुणा अध्याय

http://www.nagariknews.com/saturday/31068-2011-09-10-08-26-17.html

गोर्खाल्याण्ड टेरिटोरी एडमिनिस्ट्रेशनमा हस्ताक्षर हुँदै

http://www.nagariknews.com/politics/party-politics/28974-2011-07-17-13-17-21.html

लोकदोहोरी, जाँतो र होल्ड

दुइ साताअघि राँकेबाट जीप (ट्याक्सी) मा इलाम आउँदै थियौं । देउरालीनेर आइपुगेपछि एक महिलाले गाडी रोकिन् र सोधिन्, 'सिट छ ?’ चालकले पछाडिको सिटमात्र खाली रहेको जवाफ दिएपछि ती महिलाले भनिन्, 'लोकदोहोरीमा पो बस्नू ?’ झट्ट सुन्दा के भनेकी होलान् जस्तो लाग्थ्यो । तर, तिनले पछिल्लो सिटको कति रमाइलो नामकरण गरेकी रहेछिन् । मैले त त्यो सिटलाई लोकदोहोरी भनेको त्यसअघि कहिल्यै सुनेकै थिइनँ । हुन पनि जीपको पछिल्लो भाग लोकदोहोरी गाउन आमनेसामने भएर बस्ने जस्तै त हुन्छ ।
    करिव दुइ वर्षघि तेह्रथुम जाने क्रममा धनकुटाको हिलेमा खाना खाँदै थियौं । एक जना अधवैंशे चिच्याए, 'जाँतो खाली भो ।’ छेवैमा ठूलो आवाज आएपछि आँखा त्यता नपर्ने कुरै भएन । ती मान्छेको थाल रित्तिएको रहेछ । त्यसैले घान लगाउन भात मागेका रहेछन् । जाँतो खाली भो भन्नासाथ होटलवालाले कुरा बुझे र थप खाना ल्याइदिए ।
    सोझै अर्थ दिने शव्दभन्दा लोकदोहोरी र जाँतो भनेजस्तै लाक्षणिक शव्दहरुले बोलीचालीलाई रमाइलो बनाउँछन् । प्रायः लाक्षणिक शव्दहरुमा मिठास पनि हुन्छ । त्यसैले सर्न्दर्भअनुसार यस्ता शव्दहरु बारम्बार प्रयोग भइरहेका हुन्छन् । सोझै भन्न नमिल्ने अवस्थामा कतिपय शव्द चाहिं पर्यायवाचीजस्तै विकल्प पनि हुन् ।
    हामी टेलिफोनका सर्न्दर्भमा अंग्रेजी शव्द 'होल्ड’को प्रयोग बढी गर्र्छौं । टेलिफोनमा प्रयोग गरिने 'होल्ड’को अर्थ हामी सबैलाई थाहै छ । तर यो शव्दलाई एक जना साथीले यसरी प्रयोग गरे, 'श्रीमती माइत गएर म त एक महिनादेखि होल्डमा छु यार ।’
    झापाका इन्सेक प्रतिनिधि एवं मानवअधिकार सञ्जाल तथा शान्ति कार्य समूह (प्याग)का जिल्ला अध्यक्ष अर्जुन बस्नेतसँग गफ गर्दा यस्ता लाक्षणिक शव्द धेरै सुनिन्छ । करिव चार वर्षघि बाँझोका माङसेबुङ जाने क्रममा रतुवा खोलामा ढुंगैढुंगा देखेपछि उनले भने, 'ओहो, यहाँ त ढुंगाको सोरुम पो रहेछ ।’
    नेपाल पत्रकार महासंघ इलाम शाखाका अहिलेका अध्यक्ष उमेश गुरुङ केही वर्षअघि आफूसँग जिस्कने साथीहरुलाई भन्थे, 'केटाहरुलाई खोया बाँडिदिनु पर्ला जस्तो छ ।’ यसको मतलव जिस्कनेलाई खोया खेलाउँदै बस्ने बाँदर नै त भनिएको हो । तर साथीभाइलाई सोझै बाँदर भन्न मिलेन र लाक्षणिक शव्दको सहारा लिए ।
    यस्ता थुप्रै शव्दहरु छन् । जसलाई अलि यताउता पारेर अर्थ लगाउनर्ुपर्छ तर अर्थ्याउन पनि खासै गाह्रो पर्दैन । शव्दकोष पल्टाउँदा चाहिं तिनीहरुको सोझो अर्थमात्र भेटिन्छ । भाषा भनेकै सञ्चारको माध्यम न हो । शव्दहरुलाई यता उता पारेर पनि त सञ्चार गर्न सकिने रहेछ । यस्ता कतिपय लाक्षणिक शव्दहरु परिमार्जन हुँदै पनि जान्छन् । समयक्रममा नयाँ-नयाँ लाक्षणिक शव्दहरु पनि उत्पत्ति भइरहेका हुन्छन् ।
    एकताका 'चमेरे सिट’ चल्तीमा थियो । बसका सबै सिट भरिएको बेला सह-चालक, कन्डक्टरले भन्थे, 'चमेरे सिटमात्र छ ।’ हामी बुझ्थ्यौं, 'जाने भए चमेराजस्तै झुण्डिएर यात्रा गर्नुपर्छ ।’ यात्राकै सर्न्दर्भमा '११ नम्बर’ बोलीचालीमा प्रयोग हुन्छ । ११ नम्बरको गाडीमा आइयो भन्ने जवाफ आयो भने ऊ हिंडेर आएछ भनेर अर्थ्याइन्छ । दुइ वटा १ ले पाइलाजस्तै संकेत गर्छ । गाडी भनेपछि नम्बर पनि हुनुपर्‍यो । त्यसैले ११ नम्बर गाडी भनिएको होला ।
    तास खेल्दै भन्नुपरेन, 'ऐना हेर्दै’ भन्दा प्रायः सबैले बुझ्छन् । ऐना हेरेजस्तै एकाग्र भएर हेर्दै खेलिने तासलाई जनाउने उपयुक्त शव्द अरु कुनै छ - कसैले ढिलो काम गर्‍यो भने 'ट्युवलाइट’ भनेर जिस्क्याउँछौं । गाउँघरमा कुनै परिवार छुट्टयिो भने बाक्लो दाल खान थालिएछ नि भनेर जिस्काउने चलन छ । यसैगरी छोराछोरी जन्मिदा 'बढुवा’ भएको पनि भन्ने गर्छन् । 
    'आज हात चिलाउँदैछ’ भनेपछि आज कोहीले कुर्टाई खाने सम्भावना बढ्यो भनेर र्सतर्क हुनर्ुपर्छ । कसैले नौलो र अस्वभाविक काम गर्‍यो भने 'आज पश्चिमबाट घाम झुल्कन्छ कि क्या हो’ वा  'आज किन पानी पर्‍यो भनेको त..’ भनेर व्यङ्ग्य गर्र्छौं । धुलो चाट्नु, भुइ सुँध्नु पनि त्यस्तै लाक्षणिक शव्दहरु हुन् ।
    चिया बनाउने मान्छेले ढिलो गर्‍यो भने इलाममा 'चियापत्ति लिन कन्याम नै पुगेछ कि क्या हो’ भन्छौं । इलामबाहिर चाहिं 'चियापत्ति लिन इलाम नै पुगेछ कि क्या हो’ भन्छन् । खानेकुरामा चिनी, नुन, खोर्सर्ाा धेरै भयो भने 'भाउ घटेछ’ भनेर व्यङ्ग्य गर्र्छौं । फेरि थोरै भयो भने पनि 'भाउ बढेछ’ भनेर धर दिंदैनौं ।
    कतिपय लाक्षणिक शव्दहरु बारम्बार प्रयोग भएपछि छोट्टदिा पनि रहेछन् । कुनै कुरालाई पक्का भन्ने अर्थ्याउन अचेल 'काँटी ठोकेजस्तै’ भनिरहनुपरेन ।  'काँटी’ मात्र भन्दा बुझ्न थालिएको छ । माटोमा मिल्नु भनिरहनु परेन । माटो मात्र भने पुग्छ । दिमाग चाट्नु भन्नुपर्दैन । चाट्नुमात्र भन्दा बुझिन्छ । 'गिदी खानु’ लाई 'गिदी’ मात्र भन्दा सुन्नेले सजिलै बुझ्छन् । 'च्युरा कुर्टाई पिट्ने’ भन्नु पर्दैन, 'च्युरा’ भन्नासाथ बुझिन्छ ।
    कतिपय चाहिं परिवर्तन हुँदै जाँदा बेग्लै भइसकेका हुन्छन् । पखाला लाग्दालाई 'पचहत्तर’ भनिन्थ्यो । पचहत्तरलाई समेत अंग्रेजीमा उल्था गरेर कतिपयले 'सेभेन्टी फाइभ’ भन्छन् । कसैले सेभेन्टी फाइभले सतायो भन्यो भने ऊ झाडापखालाबाट सताइएको रहेछ भन्ने बुझिन्छ । बान्ता गर्नुलाई चाहिं गजल गाउनु भनिन्छ ।
    आकार उस्तै हुने भएकाले शून्य अंकलाई बुझाउन आलु भनिएको हो । मान्छेलाई आलु भनियो भने खत्तम रहेछ भन्ने बुझिन्छ तर हिजोआज तरकारी पकाउँदा आलु जेमा मिसाउँदा पनि उपयुक्त हुने भनेर आलु मान्छे भन्दा कतिपयले सबैसँग मिल्ने खालको भनेर पनि अर्थ्याउन थालेका छन् ।
    मात लगाउने पेय पदार्थलाई बुझाउने शव्द त अनगिन्ती छन् । साथी समूह, ठाउँअनुसार फरक-फरक हुन्छ । कुनै ठाउँमा बुझिने शव्दबाट अर्को ठाउँ वा समूहले अर्थ लगाउन नसक्ने पनि हुन्छ । नरसिंह ट्वाक, विजुली पानी, खोया, शक्ति वाटर आदि जुनले पुकारे पनि अर्थ एउटै लाग्छ ।  कतिपय पसलमा चिया माग्यो भने तातो कि चिसो भनेर सोध्छन् । चिसो भन्यो भने रक्सी टक्र्याइदिन्छन् ।
    पेटमा मुसा कुद्यो भन्दा नबुझ्ने कम होलान् । भिजेर मुसा भइयो र मुसा भइयो भन्दा बेग्लाबेग्लै अर्थ लाग्दोरहेछ । अघिल्लोले पानीले पूरै भिजेर मुसाजस्तै चटपटाउन नसकिने भइयो भन्ने अर्थ लाग्छ भने पछिल्लोले छक्याइएको बुझाउँछ ।
    शेयर कारोवारबारे जनाउने 'नेप्से’ -नेपाल स्टक एक्स्चेञ्ज) परिसूचकलाई कतिपयले आर्थिक अवस्था जनाउन पनि प्रयोग गर्छन् । कसैले 'नेप्से ओरालो लागेको छ’ भन्यो भने उसको आर्थिक अवस्था नाजुक रहेछ भन्ने अर्थ लगाउनर्ुपर्छ । कतिपयले यसलाई 'कम्पनी टाट’ छ पनि भन्छन् ।
    मान्छेको चरित्रको बारेमा कुरा गर्दा 'भालु’, 'झिंगे’ भनेपछि लम्बेतान व्याख्या गरिरहनुपरेन । गैरकानुनी कामलाई दर्ुइ नम्बरी, दुक्की भन्दा धेरैले बुझ्छन् । तर, कारोबार गर्नेहरुले त समूह र ठाउँअनुसार पनि बेग्लाबेग्लै शव्द प्रयोग गरिरहेका हुन्छन् ।
    लाक्षणिक शव्दहरु कतिपय निश्चित कार्यालय, समूहले पनि आपसमा बुझ्ने गरीमात्र प्रयोग गरिरहेका हुन्छन् । जसलाई अर्को समूह र कार्यालयले तत्काल बुझ्दैनन् । कतिपयले चाहिं आचरणका आधारमा पनि साथी वा अन्य कुनै व्यक्तिको नामकरण गरेका हुन्छन् ।
    उखान तुक्का पनि यसरी नै बन्दो हो । बोलीचालीमा प्रशस्तै लाक्षणिक शव्दहरु प्रयोग भइरहेपनि लेखाईमा कम प्रयोग गरिन्छ । कतिपय शव्दको मिठास बोल्दा जति लेख्दा पाइदैन । तपाईहरु चाहिं कस्ता-कस्ता लाक्षणिक शव्द प्रयोग गर्नुहुन्छ ? यी पंक्तिहरु पढ्दै जाँदा तपाईलाई अरु लाक्षणिक शव्दहरुको संझना आयो कि !

इलाम पोष्ट दैनिकमा २०६८ असार २० गते प्रकाशित

एसएलसीको नतिजाले उच्च माविलाई संकट

http://nagariknews.com/society/nation/28294-2011-06-30-13-57-20.html

इलामका चार विद्यालयको नतिजा शून्य

http://www.nagariknews.com/society/nation/27945-2011-06-21-14-22-29.html

अर्जेन्टिनाका मेसी र दार्जिलिङका विमल गुरुङ

    पोहोर असारमा जैविक विविधतासम्वन्धी कार्यक्रमको सिलसिलामा सन्दकपुर गएका थियौं । त्यतिबेला विश्वकप फुटबल प्रतियोगिता हुँदैथ्यो । र्सबत्र फुटबलको चर्चा हुन्थ्यो । सन्दकपुर पुगेका भारतीय गाडी चालकहरु पनि फुटबलको अड्कलबाजी लगाउँदै थिए । त्यहीक्रममा एक जनाले प्रश्न तेर्स्यायो, 'यसपाली विश्वकप कसले जित्ला  ?’ अर्कोले तत्काल जवाफ फर्काइहाल्यो, 'विमल गुरुङले जित्ला जस्तो छ । मेसीले भन्दा राम्ररी छक्याउँछ ।’
    फुटबलसम्वन्धी प्रश्नको यो उत्तर अनपेक्षित थियो तर गोर्खाल्याण्ड आन्दोलन गर्ने गोर्खा जनमुक्ति मोर्चाप्रति तीखो व्यङ्ग्य थियो । त्यतिबेला फुटबलको सबैतिर चासो र चर्चा भएजस्तै सीमावर्ती क्षेत्र र दार्जिलिङ अर्ढाई वर्षघिदेखिको गोर्खाल्याण्ड आन्दोलनले प्रभावित थियो ।
    विचार र अडान बारम्बार परिवर्तन भइरहेकोले गुरुङले छक्याउँदैछन् भन्ने स्थानीयले महशुस गर्न थालिसकेका थिए । अर्जेन्टिनाका लिओनल मेसी र मोर्चाका अध्यक्ष गुरुङ दुवै छक्याउथे भन्नुपर्ला । मेसी विपक्षीलाई छक्याउँथे भने गुरुङ आफ्नै र्समर्थकहरुलाई । मेसीले छक्याउँदा र्समर्थकहरु खुशी हुन्छन् तर गुरुङले छक्याउँदा विपक्षीहरु खुशी हुन्छन् ।
    स्पेनको बार्सिलोना क्लबबाट खेल्ने मेसीले भर्खरै सकिएको युरोपियन तथा स्पेनिस लिगमा विपक्षीलाई छक्याउँदै दजनौं गोल ठोके । यता मोर्चाका नेता गुरुङले पनि भर्खरै थामिएको आन्दोलनका क्रममा दर्जनौं पटक छक्याए । यो छक्याईले भर्खरै ३४ वर्षेखि सत्तासीन कम्युनिष्टलाई पाखा लगाएर सत्तामा पुगेको कांग्रेस गठबन्धनलाई खुशी पारेको छ ।
    विमल गुरुङ कुनै बेला सुवास घिसिङका दाहिने हात मानिन्थे । तर खटपटका कारण उनी पछिल्लो समय घिसिङसँग अलग्गिएर बसेका थिए । सन् २००७ को अगष्ट-सेप्टेम्बरतिर दार्जिलिङका प्रशान्त तामाङ इण्डियन आइडलमा खरो प्रतिष्पर्धीको रुपमा देखिए । तामाङलाई आइडल बनाउन दार्जिलिङबासी उर्लिएको देखेर विमल लोभिए । अनि २००७ अक्टोबर ७ मा खोले गोर्खा जनमुक्ति मोर्चा भन्ने पार्टी व्युँताए गोर्खाल्याण्डको मुद्दा ।
    दार्जिलिङ गोर्खा पार्वत्य परिषदका प्रमुख घिसिङले इण्डियन आइडलको अभियानमा साथ नदिएकाले नेपालीभाषीमा असन्तुष्टी बढिरहेको थियो । त्यसैले मोर्चालाई जनर्समर्थन जुटाउन र घिसिङको उछितो काढ्न सजिलो भयो । २८ महिने आन्दोलन गरेर सन् १९८८ मा दागोपापमा सहमति गरेपछि गोर्खाल्याण्डको मुद्दा कहिल्यै नउठाएको आरोप घिसिङमाथि लाग्यो । घिसिङप्रतिको आक्रोस र आफूप्रति जनर्समर्थनको लहर देखेर मोर्चाले २००७ नोभेम्बर ३ मा गोर्खाल्याण्ड आन्दोलन उद्घोष गर्‍यो र मोर्चाका अध्यक्ष गुरुङ क्ुर्लिए, '२०१० भित्रमा गोर्खाल्याण्ड ल्याउँछौं ।’
    २०१० मा गोर्खाल्याण्ड आएन तर २०११ को मध्यतिर अर्थात भर्खरै घिसिङको दागोपाप जस्तै अर्को नामको प्रशासनिक इकाईमा मोर्चाले पश्चिम बंगाल सरकारसँग सहमति गरेको छ । अहिले गोर्खाल्याण्ड आन्दोलन थामिएको छ । छुट्टै राज्य गोर्खाल्याण्डमा बस्ने दर्ुइ दसक पुरानो सपनामा तुषारापात भएको छ र दार्जिलिङवासी टाउकोमा हात राखेर भन्दैछन्, 'दोस्रोपटक धोका पायौं । पहिले घिसिङले धोका दिए, अहिले गुरुङले ।’
    मोर्चाका नेताहरुले कतिसम्म भ्रममा पारे भने विधान सभाको निर्वाचनमा चार सिट जितिसकेपछि पनि गोर्खाल्याण्ड आन्दोलनबाट पछि नहट्ने भन्दै भाषण गर्न छाडेनन् । निर्वाचनमा पनि गोर्खाल्याण्डकै मुद्दा बनाएर ८० प्रतिशतभन्दा बढी भोट ल्याए ।
    मोर्चाले आन्दोलनका क्रममा पटक-पटक मुद्दा फेरेको थियो । नेताहरु आफ्ना कार्यकर्ताहरुसामु एकथरि बताउँथे र केन्द्र सरकारसँग अर्कोथरी कुरा गर्थे । वार्तामा भएका विस्तृत कुराहरु र्सार्वजनिक गर्दैनथे ।
    २००८ डिसेम्बर २७ देखि राज्य सरकार तथा केन्द्र सरकारसँग वार्ताको क्रम अघि बढेको थियो । तर मोर्चाले शुरुमै गोर्खाल्याण्डको मुद्दालाई वार्तामा उठाएन । तीन पटकको वार्तामा दार्जिलिङमा छैटौं अनुसूची लगाउनेसम्वन्धी विधेयक, दागोपाप जस्ता विषयमा मात्र छलफल भयो । डिसेम्बर २१ मा दार्जिलिङमा भएको चौथो त्रिपक्षीय वार्तामा मात्र गोर्खाल्याण्डको मुद्दाले प्रवेश पायो ।
    तर, २०१० मार्च १८ देखि वार्ताको विषय अन्तैतिर मोडिन थाल्यो । केन्द्र र राज्य सरकारले मोर्चालाई दार्जिलिङमा अन्तरिम व्यवस्था लागू गर्नुपर्ने र्सत अघि र्सार्न थाले । विकास निर्माण प्रक्रियालाई अघि बढाउन र आसन्न विधान सभाको निर्वाचनजस्ता कारण देखाउँदै २०११ डिसेम्बर ३१ सम्म अन्तरिम व्यवस्था लागू गर्नुपर्ने केन्द्रले प्रस्ताव गर्‍यो ।  आन्दोलन लम्बिदै जाँदा पनि छुट्टै राज्य स्थापना हुने सम्भावना देख्न छाडेको मोर्चाले त्यतिबेला सुरक्षित अवतरण नै खोजिरहेको थियो । उसलाई ढुंगा खोज्दा देउता मिले झैं भयो र सहजै प्रस्ताव स्वीकार्‍यो ।
    मोर्चा अन्तरिम व्यवस्थामा जान खोजेपछि नै दार्जिलिङमा र्समर्थकहरुमा असन्तुष्टि सुरु भएको हो । स्थानीय घिसिङलाई जस्तै गुरुङलाई पनि शंका गर्न थाले । मोर्चाले अन्तरिम व्यवस्था भएपनि गोर्खाल्याण्ड आन्दोलन जारी रहने आश्वासन बाँड्यो तर मोर्चाले अन्तरिम व्यवस्थाका बारेमा केन्द्र सरकारसँग गोप्य रुपमा लेनदेनका प्रस्ताव अघि सार्‍यो, यसले झन् शंका बढायो ।
    यही क्रममा अखिल भारतीय गोर्खा लिगका अध्यक्ष मदन तामाङको २०१० मे २१ मा हत्या भयो । मोर्चाको नियत र भ्रष्टाचारका बारेमा र्सार्वजनिक गर्ने भनेर प्रचार गरिएको कार्यक्रम तयारीका क्रममा उनको हत्या भएको थियो । हत्याको आरोप मोर्चालाई लाग्न थालेपछि राज्य सरकारले वार्ताको प्रक्रिया अघि नबढाउने अडान राख्यो ।
    यही बेला मोर्चाले अब अन्तरिम व्यवस्थाका लागि वार्ता नगर्ने भन्न थाल्यो । उसले डर्ुवर्सका आदिवासीको र्समर्थन लिन गोर्खा आदिवासी प्रदेशको प्रस्ताव अघि सार्‍यो । तर छैटौं अनुसूचिको मुद्दा अघि सार्दै आएका त्यहाँका आदिवासीले छुट्टै राज्यको प्रस्तावलाई अस्वीकार गरे । अगष्ट १७ मा भएको त्रिपक्षीय वार्तामा मोर्चाले अन्तरिम व्यवस्थामै जाने सहमति गर्‍यो ।
    मोर्चाले २०११ जनवरी १२ बाट फेरि गोखाल्याण्ड नै हुन्ुपर्छ भनेर आमहडताल सुरु गर्‍यो । २५ जनवरीमा भएको त्रिपक्षीय वार्तामा अन्तरिम व्यवस्थामै जान मोर्चा सहमत भयो ।
    मोर्चाले अन्तरिम व्यवस्थाको सीमा क्षेत्र जलपाइगुडीको डर्ुवर्स र तर्राई क्षेत्र पनि समेटिनुपर्ने माग राख्दै आएको थियो । यसलाई राज्य सरकारले ठाडै अस्वीकार गर्दै आएको थियो । त्यसैले ती क्षेत्रमा प्रभाव देखाउन उसले मार्चपास गर्ने कार्यक्रम राखेर तयारी सुरु गर्‍यो । त्यही क्रममा चार फेब्रअरीमा सिब्चुमा प्रहरीको गोली लागेर मोर्चाका तीन कार्यकर्ताले ज्यान गुमाए ।
    त्यसपछि मोर्चाले फेरि अन्तरिम व्यवस्थामा नजाने र गोर्खाल्याण्डको आन्दोलनलाई निरन्तरता दिने बताउन थाल्यो । १८ अप्रिलमा विधान सभाको निर्वाचन हुँदैथ्यो । यही बहानामा आन्दोलन थामियो ।
    मोर्चाले निर्वाचनमा अत्यधिक मत ल्याएपछि विधानसभामै भएपनि गोर्खाल्याण्डका लागि लड्ने बतायो । तर, पश्चिम बंगालको नयाँ सरकारसँग अघिल्लो सोमबार र मंगलबार भएको वार्तामा मोर्चाले दागोपापजस्तै नयाँ प्रशासनिक इकाई गठन गर्न सहमति जनाएको छ । यसको अर्थ हो, छुट्टै राज्यको आन्दोलन अब रोकियो ।
    नयाँ सहमतिबारे पनि दार्जिलिङबासीले अझै स्पष्ट बुझिसकेका छैनन् । प्रशासनिक इकाईको नाम के रहने र कति अधिकार रहनेलगायतका कुराहरु मोर्चाले आफ्ना र्समर्थकलाई प्रष्ट पारेको छैन । शक्तिशाली समितिमार्फ अध्ययन गरेर प्रशासनिक इकाईको कार्यक्षेत्र टुङ्गो लगाउने भनिएको छ । तर, सीमाक्षेत्र डर्ुवर्ससम्म विस्तार गर्न त्यति सजिलो छैन । त्यहाँका आदिवासीहरुले विरोध गरिरहेका छन्, उता सीमापारिको भुटानले चासो राख्न थालेको छ ।
    सहमतिपछि असन्तुुष्ट बनेका र्समर्थकहरुलाई मोर्चाका नेताहरुले नयाँ व्यवस्था शक्तिशाली हुने र यसैको आधारमा गोर्खाल्याण्ड प्राप्त हुने झुटो आश्वासन बाँड्दैछन् । मोर्चाका प्रवक्ता हर्कबहादुर क्षेत्रीले त गोर्खालीहरुसँग राज्य चलाउने क्षमता नभएकाले प्रशासनिक इकाईको सहमति गर्नुपरेको पनि बताए ।
    दुइ वटा गोर्खाल्याण्ड आन्दोलन र घिसिङको अधिनायकवादी शासनका कारण दार्जिलिङको विकास निर्माण, शिक्षा, व्यापार, व्यवसाय अस्तव्यस्त छ । छुट्टै राज्यको सपना तुहाएर ग्रहण गरेको नयाँ व्यवस्थाले विकास, निर्माणको गति बढाउला र व्यापार व्यवसाय फस्टाउला तर लोकतान्त्रिक पद्धति स्थापना गर्ला भनेर ग्यारेन्टी गर्न सकिंदैन ।
    घिसिङ विरोधी आवाजलाई निमिट्यान्नै पार्न उद्यत थिए । उनले जे भन्यो, नागरिकले त्यही मान्नुपथ्र्यो । त्यस्तै स्कुलिङमा बसेका गुरुङको शासन पद्धति पनि उस्तै नहोला भन्न सकिन्न । प्रशासनिक इकाईमा जिम्मेवारी नसम्हाल्दै मोर्चाका नेतामाथि भ्रष्टाचारको आरोप लागिसकेको छ ।
    आलोचक मदन तामाङको हत्या गरेको आरोप मोर्चामाथि नै छ । गुरुङकै डरले  कतिपयले आन्दोलनमा साथ दिए, निर्वाचनमा भोट पनि हाले । सुवास घिसिङ सत्ताच्यूतमात्र भएनन्, असुरक्षाका कारण जलपाइगुडीको पिनटलमा भाडा तिरेर बसिरहेका छन् । भर्खरै पश्चिम बंगाल सरकारसँग भएको सहमतिमा चित्त नबुझेपनि कार्यकर्ताहरु मोर्चा नेतृत्वको डरका कारण बोल्न सकेका छैनन् ।
    आशा गरौं, दार्जिलिङमा दुरदर्शी र बौद्धिक राजनीतिज्ञको चाँडै उदय हुनेछ जसले पिंजडाको ढोका खोलिदेओस् । लोकतान्त्रिक पद्धति स्थापना होस्, स्थानीयले शान्ति र अमनचयनको सास फर्ेन पाऊन् र सबभन्दा ठूलो लोकतान्त्रिक मुलुक भारतको नागरिक हुनुको गर्व गरुन् ।


इलाम पोष्ट दैनिकमा २०६८ असार २ गते प्रकाशित
       

नियम मिचेरै समता स्कुल चलाउने तयारी

http://nagariknews.com/society/nation/27686-2011-06-14-13-54-15.html

Growing dairies a boon for Ilam farmers

http://www.myrepublica.com/portal/index.php?action=news_details&news_id=32287

को हो रोल मोडल ?

नेपालका लागि अमेरिकी राजदुत स्कट एच डेलिसीले युथ एभाइजरी काउन्सिलका सदस्यहरुलाई प्रश्न गरे, 'तपाईको रोल मोडल को हो - कोबाट तपाई प्रभावित हुनुहुन्छ -’ यो प्रश्न तेर्सिएपछि दिमाग मन्थन गर्नै पर्ने भो । साँच्चि, को हो त मेरो रोल मोडल - पर्ढाई एकातिर, पेशा अर्कोतिर र ढुलमुले भविष्य हुने मान्छेको रोल मोडल हुने कुरै भएन ।

    काउन्सिलका बारेमा अलिकति बताइहालुँ । राजदुत डेलिसीकै पहलमा दुतावासले भर्खरै विभिन्न क्षेत्रका युवालाई छनौट गरेर काउन्सिल गठन गरेको हो । युवालाई सकारात्मक सोच र सिर्जनात्मक काममा प्रेरित गर्न यो गठन भएको हो । काउन्सिलको पहिलो कार्यशाला जेठ ७ र ८ गते काठमाडौंमा भएको थियो । त्यही कार्यशालामा बोल्ने क्रममा राजदुत डेलिसीले रोल मोडलको प्रश्न तेर्स्याएका थिए ।

    खेलाडी, कलाकार, धनाढ्य, नेता जोकोही पनि रोल मोडल हुन सक्छन् । जसले आफूलाई प्रभाव पार्छ र त्यही जस्तो बन्न उत्प्रेरित गर्छ, त्यही हो रोल मोडल । मेरो सर्न्दर्भमा चाहिं रोल मोडल नभएपनि सकारात्मक सोचाई र समुदायको हितमा काम गर्ने व्यक्तिले अरुजस्तै प्रभाव पार्छ । सोचाईमा प्रभावित भएपनि काममा उत्प्रेरित हुन नसक्नु मेरो कमजोरी हो ।

    तर, सबै मजस्ता हुँदैनन् । कार्यशालामा सहभागी प्रत्येकलाई नियाल्दा सकारात्मक सोच राख्ने र सिर्जनात्मक काममा तल्लीन हुने थुप्रै युवा साथी भेट्टएिँ । उनीहरुका रोल मोडल छन् कि छैनन्, छन् भने को हुन् - मैले सोधिनँ तर उनीहरु चाहिं अरुको रोल मोडल बन्दै रहेछन् ।

    माइक्रोसफ्टको प्रतिष्ठित जागिर छाडेर नेपाललगायतका विभिन्न मुलुकमा पुस्तकालय र विद्यालय खोल्ने अभियानमा लागेका जोन उडकै पथमा थिए गोर्खाका सुवास घिमिरे । अमेरिकाको सेन्ट ओलाफ कलेजबाट स्नातक तहमा युनिभर्सिटी टप गरेपछि सुवासले प्रतिष्ठित अनुसन्धान संस्थामा वाषिर्क ५० हजार डलरको जागिर पाए । तर, जागिर चटक्कै छाडेर अहिले २४ वर्षो यी युवा विद्यालय र पुस्तकालय खोल्ने अभियानमा छन् ।
    सुवासले आफ्नै गाउँ आरुबारीमा सरस्वती शान्ति स्कुल खोलेका छन् । अमेरिकामा पढ्दा चिनजान भएका व्यक्तिहरुमार्फ सहयोग जुटाएर उनले स्कुल खोलका हुन् । यही वैशाखदेखि पठनपाठन सुरु भएको त्यस स्कुलमा गरिव र द्वन्द्वपीडित बालबालिकाले निःशुल्क पढ्छन् । स्कुलमा अहिले दुइ सय ५० विद्यार्थी छन् । उनीहरुलाई अमेरिकी शिक्षकहरुले पढाउँछन् । स्वयंसेवी शिक्षण गर्न निवेदन दिने ३५ भन्दा बढी अमेरिकीहरुबाट शिक्षक छनौट भएका थिए ।  उनले राजधानीका स्कुलहरुमा पनि पुस्तकालय स्थापना गरिदिएका छन् ।  

    अर्का थिए पर्साका वृजलाल चौधरी । अमेरिकामा चार वर्षो पर्ढाई सकिनासाथ फर्किएका उनी आफ्नै गाउँमा माछापालन गर्ने र आयमुलक वृक्षारोपण गर्ने अभियानमा छन् । 'अमेरिकामा पढ्दा पाएको छात्रवृत्तिबाट बचेको रकमले विभिन्न मुलुक घुम्न सक्थेँ तर म  आफ्नो मुलुकको मायाले वर्षोनी नेपाल आएँ,’ उनले भने । उनी अहिले अरुलाई पनि सिर्जनात्मक काममा लाग्न र आत्मनिर्भर बन्न प्रेरित गर्छन् ।

    स्याङजाका रुख गुरुङ आफ्नो गाउँलाई नमुना बनाउने अभियानमा छन् । उनी राजधानीबाटै योजनाकार लगेर गाउँको मुहार फेन चाहन्छन् । अहिले उनी विद्यालयलाई पुस्तकालय स्थापना गर्न सहयोग गरिरहेका छन् । उनी विभिन्न खालका कार्यक्रमहरु आयोजना गर्छन् र आगन्तुकबाट प्रवेश शुल्कको रुपमा पुस्तक लिन्छन् । गाउँमै व्यवसाय गरेर आत्मनिर्भर बन्ने अठोट लिएका रुख भन्छन्, 'हामीले जागिर खोज्ने होइन, जागिर सिर्जना गर्नुपर्छ ।’

    सुवास, वृजलाल र रुख युवाहरुका रोल मोडल हुन् । जसले मुलुकले के दियो भन्ने प्रश्न गर्न छाडेर मुलुकका लागि केही गर्न तम्सेका छन् । उनीहरु पक्कै पनि अरुको सामाजिक कामबाट प्रभावित भए होलान् र व्यक्तिगत हितभन्दा समुदायलाई प्राथमिकता दिए । तर, हामी धेरैको बानी चाहिं कस्तो छ भने सामाजिक व्यक्तित्वको बारेमा सुन्छौं, पढ्छौं अनि प्रभावित हुन्छौं र त्यस्तै बन्ने अठोट पनि गर्र्छौ तर विस्तारै विर्सन्छौं ।
    युवा मन अलि चञ्चल हुन्छ । महावीर पुनले अमेरिकाबाट पढेर फर्केपछि गाउँमा सूचना प्रविधि विस्तार गर्ने अभियान चालेको कथा पढ्दा त्यस्तै गर्ने सपना देख्छौं । श्रीमतीको गहना धरौटी राखेर व्यवसाय सुरु गरेर भाटभटेनी सुपरमार्केटको मालिक बनेका मीनबहादुर गुरुङको कहानी सुन्दा त्यस्तै भएको कल्पन्छौं ।

    आफ्नो लागि मात्र गर्नु हुन्न, अरुको लागि पनि रोजगारी र अवसर सिर्जना गर्नुपर्छ भन्ने बुबाको भनाईबाट प्रेरित भई बेलायतमा पढाइ सक्नासाथ फर्किएर व्यवसाय थालेकी अस्मी राणा र जर्मनीमा पर्ढाई सक्नासाथ नेपाल फर्किएर पुरातात्विक सम्पदा संरक्षणमा लागेका रविन्द्र पुरीले प्राप्त गरेको उचाई प्रेरणादायी छन् । पुरीलाई सम्पदा संरक्षणमा लाग्दा अरुले पागल भन्थे । तर, जब सन् २००४ मा युनेस्को अवार्ड हात पारे, त्यसपछि प्रशंसा गर्ने र सहयोग गर्ने हृवात्तै बढेका छन् ।

    काठमाडौंकी दिलशोभा श्रेष्ठले असहाय वृद्धवृद्धालाई घरमा ल्याएर स्याहारसम्भार गर्न थाल्दा कुरा काट्नेहरुको मुख अहिले टालिएको छ । उनी अचेल प्रशंसाकी पात्र बनेकी छन् । उनको अभियानलाई सहयोग गर्न चाहनेको संख्या बढेको छ ।

    सस्तोमा गुणस्तरीय शिक्षा दिने अभियानका लागेका उत्तम सञ्जेल, निरक्षर भएपनि अन्य महिलालाई पढ्न, आयमुलक काममा लाग्न प्रेरित गर्ने मकवानपुरकी चमेली वाइवाबाट हामीले पाठ सिक्नुपर्ने हो ।

    डडेलधुरास्थित टीम अस्पतालमा कार्यरत डा. अरुण बुढाले प्राप्त गरेको ख्यातिको पृष्ठभूमि कम मार्मिक छैन । कुष्ठरोगको उपचार गराउन आएका बेला भेट भएर विवाह गरी अस्पतालमै परिचरका रुपमा काम गर्न थालेका दम्पत्तिले दुइ वटै छोरालाई डाक्टर बनाए । ती दुइमध्ये जेठा अरुण टीम अस्पतालमै अरु कुष्ठरोगीलगायतको उपचारमा तल्लीन छन् । विरामीलाई गर्ने व्यवहार र उपचार शैलीका कारण उनी लोकप्रिय छन् ।

    हामी अधिकतर युवा चाहिं अर्काको कथा पढिञ्जेल/सुनिञ्जेल प्रभावित हुन्छौं । तर, गन्तव्य ताकेर अघि बढ्दैनौं, अघि बढिहाल्यौं भने पनि बीचतैमा छाडिदिन्छौं । जोन उडको 'माइक्रोेसफ्टदेखि बाहुनडाँडासम्म’ पुस्तक पढेपछि आफ्नो गाउँको स्कुलमा पुस्तकालय खोल्न जुटेका जमुना, इलामका कुमार गुरुङको अभियान अहिले कहाँ पुग्यो कुन्नि ?

    सफलता हाशिल गर्न राम्रो परिवारमा हुकर्नु र राम्रो विद्यालयमा पढ्नु नपर्ने रहेछ भन्ने उदाहरण जयराम नेपाली र इन्द्र आचार्य कार्यशालामै थिए । जयरामले कथित तल्लो जात हुनुको परिणाम झेल्दै गाउँको सरकारी स्कुलमा पढे तर संर्घष्ामा अविचलित रहे । उनी अहिले टुडेज युथ एसियामा आवद्ध छन्, विभिन्न मुलुकमा घुमेर अनुभव साटासाट गर्ने र सिक्ने मौका पाएका छन् ।

    इन्द्र भुटानी शरणार्थी हुन् । अर्कालाई मागेर राम्रो लगाउनुपर्ने अवस्थाबाट गुज्रदै अघि बढेका उनी अहिले काठमाडौंका चर्चित कलेजहरुमा पढाउँछन्, अध्ययन र कार्यशालामा सहभागी हुन विदेश गइरहन्छन् । जयराम र इन्द्र अवसर पाइएन, बेरोजगार भइयो, पारिवारिक पृष्ठभूमि राम्रो भएन भन्ने युवाको ठाडै प्रतिवाद गर्छन् । मिहेनत र संर्घष्ाले आफै अवसर सिर्जना गर्छ भन्ने उनीहरुको तर्क हो ।

    हामी युवाले मौकालाई चिन्न सक्नुपर्छ भन्ने उदाहरण कार्यशालामै थिए निशान्त गौचन । नेपालमा चार वर्षघि बी-बोइङ डान्स भित्रदै गर्दा निशान्तले पर्ढाई चटक्कै छाडे अनि विदेशी प्रशिक्षकबाट डान्स सिके । अहिले उनी बी-बोइङका अगुवा नेपाली प्रशिक्षक हुन् । युवाहरुमाझ बी-बोइङको चर्चा चुलिंदै जाँदा उनको मानसम्मान र आम्दानी पनि बढ्दैछ ।

    बी-बोइङका प्रशिक्षकले हिजोआज मासिक ३०-४० हजार रुपैयाँसम्म कमाउँछन् । राजधानीका सांगीतिक कार्यक्रममा बाक्लै देखिने निशान्तको १० सदस्यीय समूहले १० मिनेट नाच्दा न्युनतम दुइ हजार रुपैयाँ लिन्छ ।

    हामी धेरै चाहिं गुणस्तरीय शिक्षा भएन, अवसर छैन, काम गर्ने वातावरण छैन, सरकारले केही गरेन भन्दै हात बाँधेर बस्छौं । हरेक कुरालाई नकारात्मक दृष्टिले हेर्र्छौं र विश्लेषण गर्र्छौं । सकारात्मक तरिकाले सोच्ने बानीको विकास गरिहेरौं न । हाम्रो दिमागमा पनि सिर्जनात्मक काम गर्ने केही न केही उपाय आउला कि !    किनभने युवाहरु भविष्यका कर्ण्र्ाारमात्र होइनन्, वर्तमानका राष्ट्र निर्माता पनि हुन् ।

इलाम पोष्ट दैनिक २०६८ जेठ १८ गते प्रकाशित
  
  
  

ताप्लेजुङको तोङबा र सुकुटी

पूर्वमा एउटा तुक्का चल्तीमा छ,झापाको खेती इलामकी केटी र ताप्लेजुङको तोङ्बा र सुकुटी राम्रो । इलामका केटी राम्रा हुन् या तुक्कामा अत्यानुप्रास मिलाउन मात्र जोडिएको हो कथ्नेले नै जानून् । तर झापाको उर्वरायुक्त जमिनको खेती र ताप्लेजुङको तोङ्बा र सुकुटी चािहं साँच्चिकै उत्कृष्ट छन् । हिजोआज ताप्लेजुङ भन्नासाथ तोङ्बा र सुकुटी सँगसँगै जोडिएर आउन थालेको छ । 

यहाँ आउने जोकोहीले तोङ्बा र सुकुटीको स्वाद चाख्ने गर्दछ । स्वाद चाखिसकेपछि ताप्लेजुङको तोङ्बा र सुकुटी संझनासाथ रसाउने गर्छ । यस ठाउँको तोङबा र सुकुटीले प्रशिद्धि पाएकै कारण राजधानी काठमाडौंका केही होटलहरुमा ँयहाँ ताप्लेजुङको तोङ्बा र सुकुटी पाइन्छ’ लेखिएको भेटिन्छ ।
सदरमुकाम फुङलिङ बजारमा पहिले शेर्पा लिम्बू गुरुङलगायतका आदिवासी जनजाति समुदायको होटल र घरमा मात्र तोङवा र सुकुटी पाइन्थ्यो अचेल अन्य समुदायले चलाएको होटलमा पनि पाउन थालिएको छ । तोङ्बाको मूल्य ५० रुपैयाँ र एक प्लेट सुकुटी राँगाको मासु सुकाएर बनाइएको परिकार को मूल्य ५० रुपैयाँ पर्छ । यहाँको तोङ्बा र सुकुटी अन्यत्रभन्दा स्वादिलो र रसिलो हुने पारखीको अनुभव छ । बाह्रैमास चिसो रहने फुङलिङ बजारमा तोङ्बा र सुकुटी खाँदै जीउ तताउनुको रमाइलो छुट्टै छ

ताप्लेजुङ तोङ्बा र सुकुटीमात्रै खान आउने ठाउँ होइन । यस जिल्लामा चर्चित धार्मिक तथा पर्यटकीय स्थलहरु छन् । काचनजंघा र कुम्भकर्ण हिमाल बाह्य पर्यटकलाई समेत भित्र्याइरहने ठाउँ हो । पाथिभरा र तिम्बुङपोखरीले दशकौंदेखि नेपाल र भारतका हिन्दु धर्मावलम्बीहरुलाई ओइर् याइरहेको छ । ओलाङचुङगोलाको चार सय वर्ष पुरानो डिकिछोलिङ गुम्बाले नेपाल भुटान र तिब्बतका बौद्ध धर्मावलम्वीहरु तानिरहेको छ ।  

यस जिल्लाभित्र फुङफुङ्गे झरना काचनजंघा संरक्षण क्षेत्र सोदोपोखरी गुराँसका वनहरु जस्ता घुम्न हेर्नलायक ठाउँहरु छन् । जिल्लाका धेरैजसो ठाउँबाट हिमालय श्रृंखला देखिन्छ । हिमचितुवा रेडपाण्डा डाँफेजस्ता दुर्लभ जीवजन्तु हेर्न सकिन्छ । 

पाथिभरामा पाचकन्या कालिकादेवी रहेको विश्वासमा नेपाल भित्र र बाहिरबाट हजारौं हिन्दु धर्मावलम्वीहरु पूजाअर्चना गर्न आउने गर्दछन् । पाथी भरेजस्तो डाँडा भएकाले यसलाई पाथिभरा भएको हो । यो धार्मिकस्थल सदरमुकामदेखि करिव १९ किलोमिटर टाढा छ । पाथिभरा मन्दिरचािहं ३७९४ मिटर उचाईमा छ । 

पाथिभराको कालिकादेवीलाई रक्तकाली बज्रकाली भद्रकाली मंगलाकाली र सिद्धकालीको रुपमा विश्वास गरी पाचकन्या भनेर पुकारिन्छ । यहाँ आएर पूजा अर्चना गरे जस्तोसुकै मनोकांक्षा पूरा हुने विस्वास गरिन्छ । दुःख सङकट परेको बेला पाथिभराको भाकल गरेर अनुकूल समयमा पूजा अर्चना गर्ने चलन पनि छ । पुस र माघमा जाडो बढी हुने भएकाले यहाँ दर्शनार्थी आउँदैनन् । साउनमा पूजा गिरंदैन  ।
पाथिभरा डाँडाबाट हिमालय श्रृंखला हेर्नुको आनन्द बेग्लै हुन्छ । गुराँस सुनाखरी धुपी र मालिङ्गोको वन छिचोल्दै मृग र रेडपाण्डा नियाल्दै मन्दिर ओहोरदोहोर गरिन्छ ।
पाथिभरा जान वर्षेनी सहज बन्दैछ । झापाको विर्तामोडदेखि सदरमुकामको सडक दुरी दुई सय ४५ किलोमिटर छ । सडकमा जीप बस चल्छन् । फिदिमदेखि सुकेटारसम्म सडक कालोपत्र गर्ने काम अन्तिम चरणमा छ । सुकेटारदेखि भालुगौडेसम्म जीप चल्छ । त्यहाँदेखि तीनदेखि पाँच घण्टामात्र हिडे पाथिभरा डाँडामा पुग्न सकिन्छ । 

काठमाडौंदेखि सोझै सुकेटारसम्म हवाइजहाज चल्ने भएपनि मौसमका कारण त्यति भरपर्दो हुँदैन । यातायात सहज बन्दै गएकाले दर्शनार्थीहरुको भीड पाथिभरामा वर्षेनी बढ्दैछ । भदौ-असोजमा यहाँ बढी भीड हुन्छ । एक दिनमा पाँच हजारसम्मले दर्शन गरेको मन्दिर संरक्षण समितिको तथ्याङ्क छ । यसपटक हिउँद याममा पनि बढी भीड भयो । रामनवमीको दिन तीन हजार एक सयभन्दा बढीले पाथिभराको दर्शन गरे । स्थानीय समुदाय तथा मन्दिर समितिले दर्शनार्थीहरुको लागि खाने बस्ने हिड्ने सहज बनाउन भौतिक पूर्वाधार निर्माण अगाडि बढाइरहेका छन् 

अलि लामो समय मिल्यो भने काचनजंघा र कुम्भकर्णको फन्को मार्दै प्राकृतिक सामाजिक साँस्कृतिक विविधतालाई नियाल्न सकिन्छ । यसका लागि हिड्ने क्षमता र घुमाईको आधारमा एक फन्को लगाउन १० देखि २४ दिनसम्म छुट्याउनुपर्छ । जसको लागि घुमाई सुकेटारदेखि सुरु गरेर लिङखिम तापेथोक लेलेप लेलेपकै घुन्सागाउँ जानुपर्छ । त्यसपछि याम्फुदिन गाविस पुगिन्छ । याम्फुदिनमा काचनजंघाको आधारशिविर छ । याम्फुदिनबाट पेदाङ मामाङखे सिकैचा फावाखोला हुँदै सुकेटार आइपुगिन्छ । मामाङ्खेबाट तेल्लोक आम्वेगुदिन हुँदै सिनामबाट गाडी चढेर मध्य पहाडी राजमार्ग हुँदै मेची राजमार्गअन्तर्गत पाँचथरको गणेशचोक निस्केर यात्रा छोट्याउन पनि सकिन्छ 
यो यात्रामा शेर्पा तिव्वतीयन मुल लिम्बू गुरुङ राईलगायतका विभिन्न जातिको संस्कृति विभिन्न प्रजातिका बोटविरुवा फूल चराचुरुङ्गी वन्यजन्तु हेर्न सकिन्छ । यही क्षेत्रमा दुर्लभ हिमचितुवा रेडपाण्डा पनि भेटिन्छ । 

बाटोमा खान बस्न उतिसारो महँगो हुँदैन । खाना ७० रुपैयाँदेखि डेढ सय रुपैयाँमा पाइन्छ । कतिपय ठाउँमा खाना खाएपछि सित्तै सुत्न पाइन्छ भने अन्य ठाउँमा २५ देखि ५० रुपैयाँ तिर्नुपर्छ । सदरमुकाममा पनि ५० देखि पाँच सय रुपैयाँसम्म तिरेर सुत्न पाइन्छ 
तिम्बुङ पोखरी अर्को चर्चित पर्यटकीय स्थल हो । यो ताप्लेजुङको कालिखोला र पाँचथरको फलैंचा गाविसको सीमानामा छ । ४४८१ मिटरको उचाईमा भारतीय सीमानजिकै रहेको यो पोखरीमा पूजा अर्चना गरे मनोकांक्षा पूरा हुने विश्वास छ । त्यसैले नेपाल भारतका विभिन्न ठाउँबाट पूजाअर्चना गर्न यस ठाउँमा आइपुग्छन् । दर्शनार्थीले चढाएको सिक्काहरु पोखरीको िपंधमा रहेपनि बाहिरबाट प्रष्ट देखिन्छ । सिक्काहरु विभिन्न आकृतिमा देखिन्छ । पोखरी स्वच्छ छ । पोखरीमा पातपतिङगर पर् यो भने चराले टिपेर लाने विशेषताले पनि यहाँ आउने दर्शनार्थी मोहित हुन्छन्  

तिम्बुङ पोखरी पुग्न मेची राजमार्गअन्तर्गत पाँचथरको गणेशचोकदेखि करिव तीन घण्टाको जीप यात्रा गरेर च्याङथापु पुग्नुपर्छ । त्यहाँबाट दुई दिन पैदल हिडेरमात्र पोखरीमा पुगिन्छ । फर्कदा एक दिनमा च्याङथापु आइपुग्न सकिन्छ । च्याङथापुदेखि पोखरीबीचको बाटोमा गोठहरुमा मात्र रहेकाले खानेकुरा बास बस्नका लागि आवश्यक सामानहरु आफै बोक्नुपर्छ ।
साँवा गाविसमा रहेको फुङफुङ्गे झरना पनि मनमोहक छ । पानीको तेज बहावका कारण उत्पन्न धुँवासँगै थर्कमान गरेर झर्ने भएकोले यो झरनालाई फुङफुङ्गे भनिएको हो । झरनाको आवाज धेरै टाढासम्म सुन्न सकिन्छ । यसको उचाई ३०० मिटर छ । घनाजङ्गलबीच रहेको यो झरनामा देवीको वास रहेको विश्वासमा पूजाअर्चना पनि गरिन्छ ।  

यो झरना भएको ठाउँमा पुग्न सदरमुकामबाट एक दिनको पैदल यात्रा गर्नुपर्छ । यात्राका क्रममा लिम्बू शेर्पा समुदायको संस्कृति नियाल्न सकिन्छ । 

पोखरी नै पोखरी रहेको गाविस हो पापुङ । यहाँ ६० भन्दा बढी पोखरी छन्  । यस ठाउँमा एक पटक सोदोपोखरी महोत्सव पनि आयोजना भएको थियो । तर पापुङ पुग्न सदरमुकामदेखि चार दिन पैदल िहंड्नुपर्छ ।  

ताप्लेजुङबाट फर्कदा कोसेलीको रुपमा सुकुटी छुर्पी अलैंची काबेली खोलाको माछा ल्याउन सकिन्छ । रसिलो ताप्लेजुङको छुर्पीको प्रशिद्धि बेग्लै छ । यही प्रशिद्धिकै कारण अन्य जिल्लामा पनि ँताप्लेजुङको छुर्पी&#8217; भनेर सक्कली नक्कली छुर्पी बिक्री गरिरहेको भेटिन्छ । <br>
काबेली खोलाको माछा पनि लोकपि्रय छ । साना आकारका बेग्लै स्वाद भएका तीतेमाछाले प्रशिद्धि कमाएको छ । तीतेमाछा काबेली र यो खोलामा मिसिने बाहेकका खोलामा भेिटंदैन । बजारमा सानो सानो पोकामा अलैंची किन्न पाइन्छ । नेपालमै सबभन्दा बढी अलैंची ताप्लेजुङमा उत्पादन हुन्छ ।


 नागरिक दैनिकमा २०६८ जेठ १४ गते प्रकाशित

लेखाइका ऐजेरु

नयाँ र अप्ठेरो खालको शव्द प्रयोग गर्ने लेखक साहित्यकार जान्ने र राम्रा हुन् । लामो वाक्यमा लेख्न सक्ने र घण्टौं भाषण गर्नसक्ने मानिस विद्धान हुन् । यस्ता सबै सोचाइ भ्रम रहेछन् । कठिन शव्द भएका लेख र पुस्तक कम मानिसले पढ्दारहेछन् । लामो भाषण पनि नसुन्दारहेछन् ।
सरल शव्द र छोटो वाक्यमा लेख्नेले बढी पाठक पाउँदोरहेछ र प्रशिद्धि कमाउँदोरहेछ । मुनामदन यस्तै एउटा उदाहरण हो । सात दशकअघि लेखिएको मुनामदन अहिले पनि लोकपि्रय छ । कर्णाली ब्लुज पल्पसा क्याफे छापामार युवतीको डायरीका पाठक बढ्नुको एउटा कारण सरल भाषाशैली हो । भारतमा अचेल चेतन भगतका पुस्तकहरु बढी बिक्छन् । यसको कारण पनि सरल भाषा शैली नै हो
कृति;लेख लेखिनु ठूलो कुरा होइन अरुले पढिदिनु महत्वपूर्ण हो । आफूसरह र आफूभन्दा जान्ने व्यक्तिलाई मात्र पाठक सोच्नु हुँदैन ।
हामी सानै छँदादेखि नेपाली पढ्छौं तर शिक्षकले भाषाप्रति कहिल्यै गम्भीर बनाउँदैनन् । हामी आफै गम्भीर बन्ने त कुरै भएन । बरु नेपालीलाई सजिलो विषय भनेर हेलचेक्र्याई गरिदिन्छौं । नियालेर हेर्यौं भने हामीले पढेको पाठ्पुस्तकमै प्रशस्त गल्ती भेट्छौं । शिक्षकले प्रयोग गर्ने शव्द र वाक्यको त कुरै छाडौं ।
मैले क्याम्पस पढ्दा नेपालीलाई मुल विषय बनाइनँ । त्यसैले व्याकरणका नियमहरुमा उतिसारो ध्यान गएन । सूचना प्रवाह गर्ने मिडिया क्षेत्रमा लागेपछि यसमा चासो राख्नै पर्ने रहेछ । जति जान्यो उति राम्रो हुने रहेछ । लेखाइकै आधारमा नयाँ हो कि पुरानो हो राम्रो या ठीक-ठीकैको हो पत्रकार छुट्टिन्छन् ।
सामान्य साक्षर पाठकलाई लक्षित बनाएर पत्रिकामा लेख्नुपर्छ । अझ रेडियो सुन्ने त निरक्षर पनि हुन्छन् । भन्न खोजेको कुरा ठीक तरिकाले बुझियो भने मात्र समाचार हुन्छ । अर्कै अर्थमा बुझियो या बुझ्दै बुझिएन भने समाचार भएको अर्थ लगाउन सकिदैन ।
गलत तथा कठिन शव्दको प्रयोग र व्याकरणमा हेलचेक्र्याई गर्दा सही ढंगले बुझ्न सकिदैन । लेख्ने/बोल्नेले पाठक/स्रोतालाई सहज तरिकाले बुझाइदिनुपर्छ । अर्थ खोज्न शव्दकोश पल्टाउन नपरोस् । लेख्नेलाई नै फोन गरेर/चिठी लेखेर अर्थ सोध्ने कुरा भएन । मधेसी समुदायका एक जना पत्रकारले भनेको कुरा संझन्छु । ठेट र घुमाउरो भाषा प्रयोग गर्ने खगेन्द्र संग्रौलाको लेख तराईबासीले पढ्दैनन् । उनको लेख पढ्न शव्दकोश साथमै हुनुपर्छ; उनी भन्थे ।
हाम्रो व्याकरण चाहिं रहस्यमय छ । ह्रस्व दीर्घ पदयोग/वियोगका बारेमा चाहिं नियम बुझेर/जानेर साध्य छैन । अपवाद नै अपवादका नियम छन् । कुन भाषा, शैली प्रयोग गर्ने भन्नेमा सधैं अलमल्ल हुनुपर्छ । एकथरिले ह्रस्व लेख्नुपर्छ भनेको शव्द अर्को थरिले दीघ लेख्नुपर्छ भन्छन् । पदयोग र वियोगको कुरा पनि त्यही हो । पूरालाई पुरा, स्कूललाई स्कुल, कानूनलाई कानुन, दशलाई दस लेख्ने जमात बढ्न थालेको छ । हुन त यसमा विवाद कायमै छ । हलन्त तथा  न र ण प्रयोग गर्ने सन्दर्भमा पनि त्यस्तै छ ।
भाषाविदहरुले नियममा एकरुपता ल्याउन पहल नगरेका होइनन् । उनीहरु पटक-पटक छलफल गर्छन् । तर आ-आफ्नै तर्क र अडान नछाड्नाले निश्कर्षमा पुग्दैनन् । त्यसैले हामीजस्ता सामान्य लेख्नेले ह्रस्व-दीर्घमा उतिसारो गम्भीर बनिरहनु नपर्ला ।
हामीले ख्याल गर्नुपर्ने चाहिं शव्द चयनमा रहेछ । अर्थ नबुझी शव्द प्रयोग गर्दा गलत सन्देश जाने रहेछ । लामो वाक्यले अलमल्याउँछ । वाक्य छोटो पार्न समस्या छैन । हाम्रो बानीमात्र बिगि्रएको हो । थोरै ख्याल गर्ने हो भने पनि हामी वाक्यलाई छोटो बनाउन सक्छौं ।
वाक्य लामा र बुझ्न कठिन हुने केही कारणहरु केलाऔं । हामी शव्दकोशमै नभएका शव्द लेख्दारहेछौं । धुम्रपानले ध्वाँसो भन्ने अर्थ बुझाउँदोरहेछ । हामीले भन्न खोजेको धूमपान रहेछ । निषेधित शव्दकोषमा छैन । निशिद्धलाई आफूखुशी निशेधित बनाइरहेका छौं । सुचारुको अर्थ सुन्दर; राम्रो भन्ने रहेछ तर हामीले साचालन भएको अर्थमा प्रयोग गरिरहेका छौं । असक्षमको सट्टा अक्षम बाहुल्यताको सट्टा बहुलता प्रयोग गर्नुपर्ने रहेछ । कतिपय अवस्थामा थर लेख्दा पनि ख्याल गर्नुपर्छ । शाहले ठकुरी जनाउँछ साहले मधेसी जनाउँछ । यी उदाहरणमात्र हुन् । खोज्दै जाने हो भने हाम्रा लेखाइमा असंख्य गल्ती भेटिन्छ ।
कठिन शव्दको विकल्पमा सरल शव्द प्रशस्त्र भेटिन्छ । हाम्रो लेखाइ सरल हुनुपर्छ । उच्चारण गर्न र लेख्न सजिलो छ भने पढ्न र बुझ्न पनि सजिलो हुन्छ । कृषकको सट्टा किसान पृष्ठको सट्टा पेज आश्विनको सट्टा असोज आरम्भ/प्रारम्भको सट्टा सुरु झन् राम्रो र सजिलो हुदैन र !  दुई शव्दको सवारी साधनको सट्टा एक शव्दको गाडी लेख्दा पो अझ प्रष्ट हुन्छ कि ! सवारी साधनले घोडा उँटलाई समेत अथ्र्याउँछ कि ! लामो शव्द स्थानीयवासीहरुको सट्टा छोटो स्थानीयमात्र लेख्दा अर्थमा के फरक पर्ला  दुई शव्दको निकट समयको सट्टा एक शव्दको चाँडै भन्न र सुन्न सजिलो होइन र !
हाम्रो लेखाइमा ऐंजेरुले भरिएको हुन्छ । एउटै अर्थ लाग्ने दुई वा सोभन्दा बढी शव्द प्रयोग गरिरहेका हुन्छौं । त्यसले वाक्यलाई लामो र भद्दा बनाइरहेको हुन्छ । योजनामा अगाडि भावी वा भविष्यको ऐंजेरु लगाइदिन्छौं । योजना सधैं भविष्यकै हुन्छ । इतिहासको अघि विगतको/वितेको जस्ता ऐंजेरु लागिरहेको हुन्छ ।  अनुभवको अगाडि पूर्व/पहिलेको जोडिरहनु परेन । कालो मोसो दोहोरो भिडन्त युगल जोडी पनि त्यस्तै उदाहरण हुन् ।
धेरैले कष्टकर र कष्टप्रदलाई उल्टो अर्थमा प्रयोग गर्छन् । अधिकांश सबै ठाउँमा प्रयोग गर्न मिल्दैन । गन्न नसकिने सन्दर्भमा मात्र अधिकांश उपयुक्त हुन्छ । गन्न सकिने भए अधिकतर प्रयोग गर्नुपर्छ । एड्स लाग्छ कि हुन्छ खुट्याउनुपर्छ । दोब्बर बढ्दा र दोब्बर हुँदा अर्थमा फरक पर्छ कि पर्दैन ।
हरु थपिदा मात्र बहुवचन जनाउँछ भन्ने भ्रमले पनि समस्या पर्छ । जनता स्थानीय जस्ता शव्दले हेर्दा एकवचनजस्ता देखिए पनि बहुवचन जनाउँछन् । यस्ता शव्दमा हरु थप्नु आवश्यक नै छैन । लेखाइमा बोलीचालीको शव्द रुचाइन्छ । तर यसो भन्दैमा भाषा र व्याकरण बिगार्न पनि मिल्दैन । सरलताका नाममा असभ्य शव्द प्रयोग गर्नु पनि हुँदैन ।
शव्दलाई मात्र ख्याल गर्ने हो भने पनि लेखाइ सरल बन्ने रहेछ । वाक्य छोटो हुने रहेछ । भन्नेले त भन्छन्न-'जानी गरेको मात्र गल्ती हो । जानी-जानी गरेको चाहिं शैली हो ।' शैली भन्दै भाषा बिगार्दै हिड्ने कि सुधार्ने तपाईकै हातमा छ ।


इलाम पोष्ट दैनिकमा २०६८ जेठ ४ र ब्लाष्ट टाइम्स दैनिकमा जे १५ गते प्रकाशित ।